عناصر چهارگانه در تاریخ وصاف

 تاریخ وصاف، از متون مصنوع و متکلف فارسی است که نویسنده دانشمند آن، از غالب علوم و دانش­­های عصرش در نگارش این اثر بهره برده­است. از این رو، لغات و اصطلاحات علومی چون فلسفه، منطق، فقه، اصول، طب، نجوم، جغرافیا، عروض، بلاغت و... جلوه ویژه­ای در این متن تاریخی دارند و دست­مایه صنعت­پردازی نویسنده­اند. نگاه ویژه نویسنده به چهارعنصر، از این ویژگی کتاب، حکایت دارد. دلبستگی نویسنده به عناصر اربعه به اندازه­ای است که طرح اولیه کتاب، بر چهار جلد نهاده شده­است. هرچند نویسنده به این طرح اولیه پای­بند نبوده و جلد پنجمی به کتاب افزوده­است. این مقاله، کوشیده­است در شیوه­ای توصیفی-تحلیلی، مصادیق بهره­گیری از عناصر چهارگانه را از مجلدات پنج­گانه کتاب استخراج، نقد و تحلیل کند و ویژگی­های مثبت و منفی استعمال این عناصر را در متن کتاب بررسی کند. پژوهش حاضر نشان می­دهد که التزام به استعمال عناصر چهارگانه، موجب بروز ویژگی­هایی چند، در این اثر شده­است. تقویت عناصر خیالی متن، بهره­گیری از غالب ظرفیت­های صرفی و نحوی زبان فارسی در راستای استعمال این عناصر، شکل­گیری لغات، اصطلاحات و ترکیب­های متنوع و تقویت دامنه لغات زبان فارسی و سرانجام، صنعت­پردازی با این عناصر، از مهم­ترین این ویژگی­هاست. در کنار ویژگی­های مذکور، التزام به استعمال عناصر اربعه، گاه موجب شکل­گیری ترکیب­های سست، ناهنجاری­های دستوری و صنعت­پردازی­های افراطی متن شده­است که ناگزیر چنین التزام­هایی است.

Keywords:

نثر مصنوع و متکلف , گونه های تصنع , چهار عنصر , تاریخ وصاف