بررسی نقش دانش بومی قنات و سازه های آبی مربوط به آن بر ابعاد اجتماعی و فرهنگی توسعه پایدار

با توجه به نقش سازه بومی قنات بر همیاری اجتماعی و ایجاد سکونتگاه های دائمی در گستره وسیعی از ایران که خشکی بخش جدایی ناپذیر آن است، در این مقاله با هدف حفظ روش های ارزشمند سنتی مدیریت منابع آب و همسو کردن نهادهای فرهنگی و اجتماعی در استفاده از پتانسیل های موجود و حمایت های همه جانبه در عملیاتی کردن راهکارهای احیای این شیوه استحصال آب؛ نقش دانش بومی قنات و سازه های آبی وابسته به آن بر ابعاد اجتماعی و فرهنگی توسعه پایدار به صورت تحلیلی-توصیفی و بیان ساده مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا به منظور تبیین هدف مورد نظر ابتدا به بررسی نظریه های پیرامون دانش بومی پرداخته شده است. سپس نقش سازه آبی قنات به عنوان یک شیوه پایدار استحصال آب و همچنین سازه آسیاب آبی و آب انبار بر مدیریت سنتی آب و تاثیر آن بر زندگی اجتماعی که با پایداری در طول زمان به آداب و رسوم و فرهنگ های اجتماعی تبدیل شده مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که دانش بومی قنات پایدارترین شیوه استحصال آب زیرزمینی می باشد که با همکاری گروهی حفر می شود و حفاظت، مدیریت و بهره برداری از آن نیاز به همکاری اجتماعی دارد. در این میان آب انبار و آسیاب آبی مهمترین سازه های آبی می باشند که در جوار قنات ها در مدیریت و استفاده بهینه از آب موثر بوده و در تکمیل حلقه همیاری های اجتماعی، معماری و شکل گیری آداب و فرهنگ های اجتماعی که بعضا با اعتقادات مذهبی در آمیخته و با آن عجین شده است نقش آفرین می باشند. این در حالی است که از حدود نیم قرن پیش با تغییر سیاست های بهره برداری آب از طریق چاه بسیاری از قناتها به طور محسوسی کم آب و یا خشک و متروکه شده اند به طوری که ادامه این روند پس از نابودی قنات ها بسیاری از سکونتگاه ها را متروکه و بخشی از تمدن و فرهنگ اجتماعی مردمان این مرز و بوم را به فراموشی خواهد سپرد. بنابراین توجه به قنات و سازه های آسیاب و آب انبارها از طریق شناسایی دقیق این سازه ها در سراسر کشور و تهیه شناسنامه و ثبت ملی آن، ایجاد سازوکارهای قانونی برای جلوگیری از تجاوز به حریم این سازه ها، مرمت و بازسازی، حفاظت های کمی و کیفی آب قنات، احیای قنات های متروکه، ایجاد سدهای زیرزمینی و مخازن ذخیره روی زمینی، بیمه مقنیان و سایر حمایت های دولتی از مقنیان، پیشبرد و توسعه اکادمیک حرفه مقنی گری با توجه به امکانات نرم افزاری و سخت افزاری و ابزارآلات پیشرفته امروزی، شناسایی مجزای شیوه های بهره برداری سنتی از قنات های کشور و تلفیق آن با شیوه های مدرن در هر محل متناسب با شرایط موجود، تغییر نگرش های صرفا تاریخی به قنات و قبول آن به عنوان برترین شیوه استحصال آب زیرزمینی و به کارگیری سایر روش های استحصال جهت پوشش ضعف های قنات و استفاده بهینه از آب در ارج نهادن به ارزش قنات و حفظ ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و سنت های حسنه عام المنفعه متاثر از آن تاثیرگذار خواهد بود.

Keywords:

آب انبار , آسیاب آبی , احیای قنات , دانش بومی مدیریت آب , همیاری اجتماعی