مطالعه اثرات تغییر کاربری اراضی و احداث مزارع نیشکر برخصوصیات فیزیکوشیمیایی، کانی شناسی و میکرومورفولوژیکی خاک در منطقه جنوب خوزستان

سابقه و هدف: کشت گیاه نیشکر با شرایط منحصر بفرد جهت رشد مانند دوره کشت طولانی، مصرف زیاد آب و استفاده گسترده از ادوات سنگین کشاورزی در مراحل مختلف کشت و کار، می تواند بر خصوصیات خاک و در نتیجه حفظ منابع خاک، اثرات مختلفی داشته باشد. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر تغییر کاربری اراضی زمین های بایر جهت کشت نیشکر برخصوصیات فیزیکی، شیمیایی، کانی شناسی و میکرومورفولوژیکی جنوب خوزستان است. مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه مزارع کشت و صنعت امیرکبیر در 45 کیلومتری جنوب اهواز بر روی اراضی دشت خوزستان واقع شده است که از لحاظ فیزیوگرافی، دشت آبرفتی رودخانه ای محسوب می شود. رژیم رطوبتی و حرارتی منطقه به ترتیب اریدیک و هایپرترمیک است. جهت انجام این تحقیق، ابتدا شناسنامه تمامی مزارع این کشت و صنعت بررسی شده و تعداد چهار مزرعه نیشکر با بیش از 15 سال سابقه کشت که مشکل و محدودیت خاصی نداشتند، انتخاب شد. در هر کدام از این مزارع، خاکرخی حفر و مطالعات مورفولوژیکی و صحرایی بر روی آنها انجام شد. به همین ترتیب در زمین مجاور هر کدام از آنها نیز که در طی سال های مزبور بصورت دست نخورده باقی مانده اند، خاکرخ های شاهد به فاصله تقریبی30 متر حفر شد. نمونه برداری از خاک عمق های متناظر 30-0، 60-30 و 90-60 سانتی متری نیز جهت مقایسه میانگین اعماق مختلف، صرف نظر از نوع افق خاکرخ ها انجام شد. خصوصیات فیزیکوشیمیایی شامل پتاسیم قابل جذب، کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی و توزیع اندازه ذرات اندازه گیری شد. در کنار آن تجزیه های کانی شناسی و میکرومورفولوژیکی نمونه ها نیز انجام و محاسبات آماری با نرم افزار آماری SPSS و مقایسات لازم انجام شد. یافته ها: یافته های این پژوهش نشان داد تغییر کاربری اراضی و زیر کشت بردن زمین های بایر در منطقه نیشکرکاری خوزستان با خاک های شور و با کیفیت پایین، سبب تغییر در برخی شاخص های کیفیت خاک شده است اما شدت این تغییرات برای خصوصیات مختلف خاک یکسان نبود. پارامترهایی هم چون هدایت الکتریکی، پتاسیم قابل جذب و توزیع اندازه ذرات از جمله عواملی بودند که در غالب زمین های کشت شده، دستخوش تغییر شده بودند. در این تحقیق تفاوت معنی داری درمیزان اسیدیته خاک در اثر تغییر کاربری اراضی مشاهده نشد که این امر می تواند به قدرت زیاد بافری خاک و مقدار بالای کربنات ها در این اراضی نسبت داده شود. همچنین کشت نیشکر باعث ایجاد تغییراتی در کانی های رسی در منطقه مورد مطالعه شده است که غالب این تغییرات به تحول کانی ها در اثر کاهش در برخی عناصر از جمله پتاسیم مربوط می شود. برخلاف اراضی بایر تشکیل رس های قابل انبساط در خاک های کشت شده مشاهده می شود. تشکیل این کانی‎ها به خصوص در افق های سطحی این اراضی، اغلب از تحول ایلیت و تحول رشته های پالی گورسکایت حاصل شده است. تحول در افق های عمقی تر به میزان کمتری رخ داده است. مقایسه رده بندی خاک های زیر کشت نیشکر با خاک های بایر این منطقه نشان داد که به رغم تغییرات افق های ژنتیکی در طی سنوات کشت تغییر کاربری اراضی و کشت و کار تغییر چندانی در رده بندی خاک های این منطقه در سطح فامیل نداشته است. در بررسی میکرومورفولوژیکی مقاطع نازک افق های تشریح شده نیز تشکیل خاکدانه با پدالیتی ضعیف در برخی افق های خاک های کشت شده که زمین بایر مجاور آن فاقد خاکدانه بود، مشاهده شد. درصد منافذ در اغلب افق ها ی خاکرخ های تشریح شده زمین های زیر کشت در مقایسه با زمین بایر، افزایش داشته است. این تحقیق نشان داد که کشت متراکم و آبیاری سنگین در دوره طولانی باعث تغییر و تحول کانی ها و در نتیجه تغییر در عوامل دیگر همچون نیازهای عناصر غذایی خاک می شود. نتیجه گیری: تغییر کاربری اراضی سبب تغییرات اساسی در برخی خصوصیات فیزیکوشیمیایی، کانی شناسی و میکرومورفولوژیکی خاک خواهد شد.

Keywords:

تغییر کاربری اراضی , خصوصیات میکرومورفولوژیکی , زمین بایر , نیشکر