ارزیابی تناسب اقلیمی کشاورزی الگوی کشت زمستانه سیب زمینی(Solanum tuberosum) در استان کرمان

چکیده: سابقه و هدف: ارزیابی تناسب اقلیمی روش مناسبی برای تعیین استعدادهای یک منطقه برای توسعه یک الگوی کاشت خاص و مدیریت ریسک خسارت تنش های محیطی مانند تنش خشکی، تنش گرما و سرما می باشد. الگوی کشت زمستانه سیب زمینی (Solanum tubersuml. ) یکی از الگوهای کاشت نسبتا جدید در برخی مناطق کشور می باشد که تولید محصول آن همزمان با زمان کاشت الگوهای اصلی کشت سیب زمینی در فصل بهار و کاهش دسترسی این محصول در بازار است، لذا توسعه سطح زیر کشت این الگوی کاشت به دلیل تامین نیاز بازار به این کالا از اهمیت زیادی برخوردار است. این پژوهش به منظور ارزیابی تناسیب اقلیم کشاورزی استان کرمان برای الگوی کشت زمستانه سیب زمینی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و روش تحلیل سلسل مراتبی انجام گردید. مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه استان کرمان بود و پایگاه داده های اقلیمی بر اساس دوره مشترک (2007-1989) آماری پارامترهای میانگین دمای حداکثر و حداقل روزانه، سرعت باد، بارش، رطوبت نسبی و ساعات آفتابی تمام ایستگاه های سینوپتیک و اقلیم شناسی پوشش دهنده ی منطقه مورد مطالعه ایجاد گردید. شاخص های اقلیمی مورد استفاده برای ارزیابی تناسب الگوی کشت زمستانه سیب زمینی عبارتند از طول دوره رشد، نیازحرارتی و نیاز فتوپریودی و احتمال وقوع تنش های حرارتی. شروع، پایان و طول دوره رشد از طریق آستانه های دامنه بردباری سیب زمینی و بر اساس میانگین آمار بلند مدت اقلیمی تعیین شد. نیازهای حرارتی و فتوپریودی بر اساس شاخص روز فیزیولوژیک محاسبه گردید. تنش های حراراتی هم شامل تنش های گرما، سرما و یخ زدگی بود که احتمال وقوع آنها در طول دوره رشد ارزیابی گردید. لایه شیب منطقه نیز از نقشه مدل رقومی ارتفاع با دقت 250 متر با استفاده از نرم افزار ArcGIS9x ایجاد گردید. تحلیل های آماری شامل محاسبه روایط رگرسیونی و ضریب همبستگی شاخص های اقلیمی با ارتفاع و سایر شاخص های آماری مرتبط با استفاده از نرم افزار SPSS و تحلیل های مکانی و زمین آماری با استفاده از نرم افزار ArcGIS9x انجام گرفت. ارزش وزنی لایه های مکانی ایجاد شده به روش تحللیل سلسله مراتبی تعیین شد. در مرحله آخر شاخص های اقلیمی کشاورزی، به منظور تعیین میزان تناسب اقلیمی استان کرمان برای الگوی کشت زمستانه سیب زمنینی همپوشانی گردید. یافته ها: بر اساس نتایج حاصل حداکثرطول دوره رشد ) 110 تا 140روز( برای الگوی زمستانه در ایستگاه های کهنوج، جیرفت و بم و حداقل آن (کمتر از 10 روز ) در ایستگاه های بافت و شهر بابک مشاهده گردید. ارزیابی شاخص های تنش های حرارتی نشان داد احتمال وقوع تنش سرما برای قسمت هایی از مناطق جنوبی با ریسکی کمتر از 15 تا 20 درصد و برای مناطق مرتفع مرکزی، شمال و غربی استان بسیار زیاد است. بر اساس نتایج، ایستگاه کهنوج با احتمال وقوع تنش 25 درصد بیشترین ریسک تنش گرما را دارد، احتمال وقوع تنش در ایستگاه های جیرفت و بم به ترتیب تا 20 و 7 درصد کاهش می یابد. در سایر ایستگاه ها احتمال بروز تنش گرما بسیار کم است. ارزیابی شاخص روزهای فیزیولوژیک نشان داد کمترین مقدار این شاخص صفر ) در ایستگاه های بافت و شهر بابک( و بیشترین مقدار آن بیش از 130 روز (ایستگاه کهنوج) است. نتایج وزن دهی لایه ها به روش تحلیل سلسله مراتبی نشان داد، وزن شاخص های تعداد روزهای فیزولوژیک، احتمال وقع تنش یخ زدگی، احتمال وقوع تنش سرما، احتمال قوع تنش گرما و شیب به ترتیب به میزان 4206/0، 2028/0، 1947/0، 138/0و 0439/0 و با ضریب دقت 035/0 برآورد شد. نتیجه گیری: نتایج حاصل از پهنه بندی اقلیمی_کشاورزی به روش تحلیل سلسله مراتبی نشان داد قسمتی از مناطق جنوبی و شرقی استان از لحاظ اقلیمی برای الگوی کشت زمستانه مناسب و مناطق مرتفع غربی و مرکزی ضعیف تا نامناسب است، همچنین مناطق شرقی استان شامل دشت لوت است که به دلایل خاص اکولوژیک از توان لازم برای کاربری کشاورزی برخوردار نیست.

Keywords:

اقلیم شناسی کشاورزی , روز فیزیولوژیک , طول دوره رشد , سیستم اطلاعات جغرافیایی , مقایسات زوجی