اولویت های پژوهشی کارگروه معارف و علوم اسلامی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور

مشاهده روند گسترش روزافزون فعالیت های آکادمیک کشور در حوزه علوم انسانی و اجتماعی پس از انقلاب اسلامی، این انتظار را ایجاد می نماید که در ابعاد انسانی توسعه، شاهد تغییرات قابل توجه در کشور باشیم، اما تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری مبنی بر ضرورت تحول در علوم انسانی با رویکرد اسلامی- ایرانی و دغدغه سیاست گذاران و صاحب نظران این حوزه که در اسناد بالادستی علم و فناوری کشور نیز بیان شده است، نشان می دهد اقدامات انجام گرفته در مقایسه با نیازها و الزامات توسعه ای و اهداف و اولویت های نظام جمهوری اسلامی ناکافی است و توسعه پژوهش های بنیادی و کاربردی در این حوزه از جمله ضرورت های اساسی کشور است.

 با عنایت به این مهم و نقش و جایگاه فرابخشی صندوق به عنوان «بنیاد ملی علم ایران» در سطح کشور، کارگروه معارف و علوم اسلامی به صورت یک کارگروه مستقل از علوم انسانی فعالیت خود را در سال ۱۳۹۰ آغاز کرد. این کارگروه تخصصی، به منظور توسعه مطالعات و گسترش نهضت تولید علم، از طرح های تحقیقاتی در موضوعات مختلف پژوهشی مرتبط با این حوزه، حمایت می نماید.

اعضا این کارگروه از برجسته ترین استادان و هیات علمی دانشگاه/ پژوهشگاه های برتر کشور می باشند. 

 

اولویتهای پژوهشی :

اولویت های پژوهشی

·  ضرورت وکارکردهای دین در زندگی انسان معاصر

در جهان امروز  حاکمیت عقل خود بنیاد، مادی گرایی، آمیختگی زندگی بشر با تکنولوژی خود ساخته و عوامل متعددی از این دست موجب فاصله گرفتن هرچه بیشتر انسانها از معنویت و مفاهیم دینی شده است، این بیگانگی روز افزون موجب گردیده تا اندیشه های طغیانگر،اصل ضرورت وجود دین و باورهای دینی در دنیای پست مدرن و مفهوم و کارکرد آن در زندگی انسان معاصر را به چالش بکشند و به استناد توانایی ها و تغییرات پرشتاب جامعه بشری از یک سو و تعلق مفاهیم دینی به گذشته و شرایط منقضی شده از سوی دیگر،در کارآمدی، روزآمدی و اثر بخشی آن تردید ایجاد نمایند.

پاسخ قاطع به این دست شبهات فکری به شکل کلی و تفصیلی و یا جزیی و موضوعی به همراه بررسی ابعاد مختلف ضرورت، جایگاه و کارکرد دین در هر لحظه از زندگی می تواند موضوع انجام کار پژوهشی قرارگیرد. 

مهمترین محورهای پژوهش در این حوزه عبارتند از:

· دین و دلایل ضرورت آن در زندگی انسان 

· کارکردهای فردی و اجتماعی دین

· کارکرد های دین در جامعه سنتی و مدرن 

· کارکردهای روان شناختی دین در زندگی 

· دین و آینده بشر 

· دین و زندگی 

· دین و دانش 

· دین و تولید کار و کار آفرینی 

· دین و نظام خانواده 

· دین و تعلیم وتربیت 

· دین و همزیستی مسالمت آمیز 

· دین و خرافات 

· دین و مدیرت زنان 

· دین و فعالیت اجتماعی زنان 

· دین و بانکداری 

· دین و موسیقی 

· دین و هنر 

· دین و رسانه 

· دین و روابط بین الملل 

· دین و فرهنگ سازی 

· دین و تمدن  سازی 

· دین و الگوهای معماری 

· دین و روش های تبلیغ

· دین و جاذبه های عرفانی 

· دین و جاذبه های اخلاقی  

· زیبایی های آیین اسلام در مقایسه با سایر ادیان توحیدی 

· زیبایی ها و جاذبه های دین در زندگی برای کودکان 

· زیبایی ها و جاذبه های دین در زندگی برای نوجوانان 

· زیبایی ها و جاذبه های دین در زندگی برای جوانان

· زیبایی ها و جاذبه های دین در زندگی برای دختران 

· دین و بحران های معرفتی، روانی، عقلی و.....

· دلایل دین گرایی و دین گریزی ( میدانی و کتابخانه ای )

· سیره و روش های تبلیغی و تربیتی رسول خدا (ص) و سایر پیشوایان معصوم (ع)

· جاذبه های رفتاری پیامبر(ص) و سایر پیشوایان معصوم (ع) 

· مبانی، اصول و روش های قرآن کریم و اهل بیت (ع) در پاسخ به شبهات دینی 

و... 

 

·  آسیب شناسی دینداری در عصر جدید

همواره آنچه درک حقیقت و انتخاب صحیح را دشوار می سازد،التقاط حق و باطل است، این واقعیت گویای آن است که بیش از اینکه بی دینی ها و انکار والحاد فضای ذهنی نسل جوان راآشفته وهدایت ایشان به سمت حق را تهدید نماید، برداشتها، تفسیر هاو عملکرد های نادرست درون دینی چنین پیامدهایی دارد. خصوصا اینکه دشمنان نیز راه مبارزه با مفاهیم ناب دین را در اصالت زدایی و تخریب درونی آن جستجو می کنند. کثرت فرقه سازی ها، عرفانهای کاذب، قرایت های مدرن و ...، همه نشانه های این استراتژی مبارزاتی هستند.  پالایش اعتقادات جامعه از این انحرافات مرهون شناخت دقیق و روزآمد این آسیب ها و پاسخگویی سریع و شفاف سازی به موقع می باشد. بدیهی است که مجموعه این فعالیت ها بایستی با پشتوانه تحقیقات علمی گسترده و دقیق در این موضوع انجام پذیرد. 

مهمترین محورهای پژوهش در این حوزه عبارتند از:

· آسیب شناسی دینداری در حیطه های معرفتی، شناختی، روانی و ...   

· آسیب شناسی جامعه دینی 

· آسیب شناسی روشنفکران دینی 

· آسیب شناسی روش های تبلیغ دینی در عصر جدید 

· آسیب شناسی تربیت دینی در عصر جدید 

· آسیب شناسی تربیت دینی در مدارس کشور ( تحقیقی و میدانی)

· پژوهش های معطوف به حوزه مردم سالاری دینی و بیداری اسلامی ( نظام سازی در حوزه مردم سالاری دینی)

به اعتقاد صاحبنظران آنچه در خیزش های اخیر کشورهای اسلامی اتفاق افتاد، صرفا تلاش برای ایجاد دمکراسی و دخالت آرا مردم در حکومت نبوده است، بلکه غالب مولفه ها و مظاهر این قیام ها حکایت از رویکرد دینی و مطالبه تحقق آرمانهای اجتماعی از جمله آزادی، عدالت، رشد و توسعه در پرتو شریعت اسلامی داشته اند.

از آنجاییکه جمهوری اسلامی ایران در زمان معاصر داعیه دار انحصاری ایجاد حکومت مردمی براساس مبانی دینی بوده است، بدیهی است که فرهیختگان و تیوریسین های انقلابی بیداری اسلامی، مشتاق مطالعه و استفاده از تجربه برپایی نظام های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... با صبغه آموزه های اسلامی، در طول سه دهه ایستادگی مردم ایران می باشند. تدوین و ارایه این تجربیات در بسته های جامعی که از مبانی نظری تا مراحل عملیاتی و سعی و خطای طراحی مدل و ایجاد سیستم ها و زیر سیستم های مربوطه و حتی ارزیابی تطبیقی نتایج حاصله با سایر نظام ها را در بر بگیرد، موضوع پژوهش های ذی قیمتی خواهد بود.

مهمترین محورهای پژوهش در این حوزه عبارتند از:

· مبانی و کارکردهای مردم سالاری دینی 

· ولایت فقیه و مردم سالاری دینی 

· جهانی سازی و مردم سازی دینی 

· مردم سالاری دینی و فقه اهل بیت (ع) 

· مقایسه مردم سالاری دینی و سایر نظام های سیاسی همانند لیبرال دمو کراسی 

· حقوق شهروندان و ولایت فقیه در مردم سالاری دینی 

· آسیب شناسی نظام مردم سالاری دینی 

· بررسی تطبیقی عدالت در مردم سالاری دینی و دموکراسی لیبرال 

· تاریخ تحولات و فلسفه بیداری اسلامی 

· مبانی بیداری اسلامی و دلایل آن 

· بیداری اسلامی و تعاملات جهانی 

· انقلاب اسلامی ایران و بیداری اسلامی 

· بیداری اسلامی در اندیشه های امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری (مد ظله عالی)

· بیداری اسلامی و مدل نظام سازی 

· آسیب شناسی بیداری اسلامی

 

· تبیین ابعاد فقهی ، اصولی ، کلامی ، اخلاقی ، عرفانی ، سیاسی  و ...امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی  خامنه ای 

در نظام اسلامی، جایگاه رهبری و ولی فقیه دارای تعریف و اختیارات ساختاری معینی است، لیکن شخصیت، روش و منش کسی که به واسطه تجمیع ارزشهای متعالی علمی، اخلاقی و معنوی و عنایت الهی در این مسند قرارگرفته است، بایستی به عنوان الگویی ذو ابعاد مورد مطالعه و الگوسازی قرار بگیرد. 

تدوین این ابعاد فکری در شخصیت های  امام و رهبری، نه تنها از جنبه علمی تیوری های حکومت دینی را تقویت و پشتیبانی می کند، بلکه بهترین روش برای معرفی و برقراری علقه و ارتباط معنی دار و بر مبنای بصیرت بین افراد جامعه به ویژه فرهیختگان و جوانان با مقام ولایت است.

مهمترین محورهای پژوهش در این حوزه عبارتند از:

· اجتهاد و نو آوری از منظر امام خمینی (ره)

· مبانی و روش های اجتهادی امام خمینی در استنباط احکام فقهی (ره)

· مبانی و روش های تفسیری امام خمینی 

· مبانی، اصول، روش ها و اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی (ره)

· مقایسه آرای فقهی امام خمینی (ره) با سایر فقها 

· مقایسه آرای اصولی امام خمینی (ره) با سایر اصولیون 

· مقایسه آرای کلامی امام خمینی (ره) با سایر متکلمان 

· مقایسه آرای اخلاقی وعرفانی امام خمینی (ره) با دیگران 

· مقایسه آرای سیاسی  امام خمینی (ره) با دیگران 

· اندیشه های سیاسی_ فقهی امام خمینی  (ره)

· سیر تطور تفکر سیاسی امام خمینی  (ره)

· فرهنگ و تمدن اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره)

· سیمای معصومین (ع) در اندیشه امام خمینی (ره)

· معنویت اسلامی در اندیشه امام خمینی (ره)

· مبانی و ارکان مردم سالاری دینی از دید گاه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· مبانی و روش های اجتهادی مقام معظم رهبری (مد ظله العالی ) در استباط احکام فقهی 

· مقایسه آرای فقهی مقام معظم رهبری (مد ظله العالی ) با سایر فقها 

· مقایسه آرای اصولی مقام معظم رهبری  (مد ظله العالی ) با سایر اصولیون 

· مقایسه آرای کلامی مقام معظم رهبری (مد ظله العالی ) با سایر متکلمان 

· الگوی جهان گرایی اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· آزادی و دموکراسی در اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· فلسفه در اندیشه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· اقتصاد در کلام و اندیشه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· فرهنگ و تمدن اسلامی  از دیدگاه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· علم و علم دینی از دیدگاه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· دین و کارکردهای آن از دیدگاه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· منطق فهم دین از دیدگاه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· ولایت در کلام و اندیشه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· اندیشه های سیاسی- فقهی مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· مبانی و ارکان مردم سالاری دینی از دیدگاه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )

· مبانی، اصول، روش ها و اهداف تعلیم و تربیت از دید گاه مقام معظم رهبری  (مد ظله العالی )

 

· راه کارهای انتقال موثر معارف دینی به مخاطبان ( کودکان ، نوجوانان و جوانان )

طبق فرمایش امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه، تعلیم و تربیت و آموزش مفاهیم دینی به آحاد جامعه از مهمترین تکالیف حاکم و حقوق رعیت است . در واقع در جامعه دینی آنچه ضامن بقا فرهنگ و ارزشها و مانع سقوط وانحطاط می باشد، انتقال این معارف به شکل موثر به نسل های بعد است. اهمیت این امر در کنار گسترش روشها , ابزارها و دامنه اطلاعات و ارتباطات در دنیای امروز  اقتضا می کند که با تکیه براصول علمی، کارآمد ترین اسلوب های ارایه آموزه های دینی براساس نیازهای مخاطب در دوره های مختلف سنی طراحی گردیده و در اختیار مربیان و اساتید قرارگیرد. تا متعلمان به تدریج و متناسب با فضای ذهنی خود در معرض اقناع عقلی، باور قلبی و تثبیت عملی این آموزه ها قرار گیرند.

بدیهی است که این مهم با انجام بررسی ها و پژوهش های هدفمند و همسویی که یکدیگر را تکمیل نمایند، قابل حصول خواهد بود.

مهمترین محورهای پژوهش در این حوزه عبارتند از:

· اصول و روش های انتقال مفاهیم دینی به کودکان 

· اصول و روش های انتقال مفاهیم دینی به نوجوانان 

· اصول و روش های انتقال مفاهیم دینی به جوانان 

· نقش و تآثیر خانواده در انتقال مفاهیم دینی به فرزندان 

· نقش و تاثیر رسانه ها در انتقال مفاهیم دینی 

· نقش و تاثیر هنر، شعر و ادبیات در انتقال مفاهیم دینی  

· آسیب شناسی روش های انتقال مفاهیم دینی در مدارس کشور  (ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان )(تحقیقی- میدانی )

· آسیب شناسی انتقال مفاهیم دینی در دانشگاه ها ( دانشجویان و اساتید) 

· آسیب شناسی روش های انتقال مفاهیم دینی در کتاب های درسی دانش آموزان ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان، پیش دانشگاهی و دانشگاهی 

· آسیب  شناسی عملکرد رسانه ها مخصوصا تلویزیون در انتقال مفاهیم دینی 

 

· بررسی میدانی و محتوایی شبهات دینی و پاسخ به آنها در  ابعاد کلامی، اجتماعی، اخلاقی، سیاسی و...

طرح شبهه و سیوال از ابزار های ایجاد تردید و سیاه نمایی در میدان مبارزه فکری است. با گسترش ابزارهای دیجیتال و فضای مجازی از یک سو، تنوع و کثرت سیوالات و شبهات و از سوی دیگر سرعت فراگیر شدن و ضریب نفوذ آنها، افزایش چشمگیری داشته است. بطوریکه به سهولت این  امواج سهمگین فضای ذهنی جامعه را به تلاطم در می آورد. رصد مستمر، جمع بندی و ریشه یابی و سپس پاسخ گویی و رفع ابهام و نهایتا برخورد فعالانه و طرح سیوالات متقابل از ضرورت های جدی در مدیریت فرهنگی جامعه است که خود بایستی بر مبنای فعالیت های پژوهشی گسترده و مستمر در این حوزه سامان یابد.

مهمترین محورهای پژوهش در این حوزه عبارتند از:

· پاسخ به شبهات کلامی در ابعاد توحید، وحی، نبوت، امامت، معاد در سطح  اساتید دانشگاه ها و نخبگان

· پاسخ به شبهات معرفت شناسی، انسان شناسی در سطح اساتید دانشگاه ها و نخبگان 

· پاسخ به شبهات سیاسی، اجتماعی 

· پاسخ به شبهات اخلاقی و تربیتی 

· پاسخ به شبهات فقهی و حقوق

 

· سبک زندگی در آموزه های اسلامی 

دوری انسان مدرن از آموزه های وحیانی و برنامه ریزی مستقل برای روش زندگی موجب پدید آمدن مجموعه ای از رفتارها گردیده که امروزه "سبک زندگی" نامیده می شود و از سوی طراحان آن به دلیل همراه آوردن سلطه و حاکمیت فرهنگی و جهت دهی مصرفی و سودآوری اقتصادی به شدت تبلیغ و ترویج می شود.

در حالیکه آموزه های شریعت چیزی جز سبک و روش زندگی نیست که با ظرافت از جزیی ترین تا کلی ترین ابعاد حیات انسان را با دستورالعمل های دقیق پوشش می دهد. استخراج  و بازخوانی این مفاهیم  با ادبیات و قالبهای جدید، علاوه برآنکه راه و رسم زندگی دینی را در دنیای معاصر تصویر می نماید، امکان تطبیق و مقایسه و تقابل با خطاها و حتی پیشگیری از  ورود نا محسوس و خطر آفرین سبک های غربی و اومانیستی به فضای جامعه دینی را فراهم می سازد. 

مهمترین محورهای پژوهش در این حوزه عبارتند از:

· سبک زندگی در مقیاس فردی در آموزه های اسلامی 

· سبک زندگی در مقیاس اجتماعی در آموزه های اسلامی 

· سبک زندگی در مقیاس خانواده در آموزه های اسلامی 

· سبک زندگی در مقیاس بین المللی در آموزه های اسلامی 

· مقایسه سبک های زندگی سنتی، مدرن و دینی 

· اصول و روش های تربیت اخلاقی، عقلانی، عاطفی فرزندان در آموزه های اسلامی 

· اصول و روش های تربیت جسمانی در آموزه  های اسلامی 

· مهارت های زندگی فردی و اجتماعی در آموزه های اسلامی