طراحی یک معماری بلاکچین-محور برای مدیریت امن هویت دیجیتال در محیط های متاورس و وب سوم
با ظهور فناوری های نوین دیجیتال، وب جهانی از یک محیط دو بعدی و متمرکز به سمت یک فضای غیرمتمرکز، شخصی سازی شده و سه بعدی حرکت کرده است. این تحول، با معرفی مفاهیمی چون وب سوم (Web3) و متاورس ، فرصت های بی سابقه ای را برای تعاملات دیجیتال، مالکیت دارایی های دیجیتال و حضور مجازی کاربران فراهم کرده است. در این محیط های نوظهور، هویت دیجیتال کاربران به عنوان ستون اصلی تعاملات و معاملات مطرح شده است. با این حال، مسائلی چون سرقت هویت، عدم کنترل مستقیم کاربران بر داده های خود و وابستگی به سرویس دهندگان مرکزی ، چالش های امنیتی مهمی را به وجود آورده است.
استفاده از فناوری بلاکچین با قابلیت هایی چون غیرمتمرکز بودن، شفافیت، غیرقابل تغییر بودن داده ها و امکان ایجاد قراردادهای هوشمند می تواند به عنوان یک پایه امن برای مدیریت هویت های دیجیتال بدون واسطه عمل کند. این رویکرد نه تنها به کاربران اجازه می دهد تا کنترل کاملی بر هویت و داده های خود داشته باشند، بلکه می تواند زمینه را برای انتقال امن این هویت ها بین محیط های مختلف وب سوم و فضاهای مجازی متاورس فراهم کند.
در این مقاله، یک معماری بلاکچین-محور برای مدیریت امن و خودمختار هویت دیجیتال در محیط های متاورس و وب سوم طراحی و ارائه می شود. همچنین، این معماری از نظر امنیتی مورد تحلیل قرار گرفته و در برابر چالش های موجود مقایسه می شود.
1. وب سوم (Web3) چیست؟
وب سوم یا Web3، نسل جدید اینترنت است که بر پایه فناوری های غیرمتمرکز مثل بلاکچین بنا شده است. در این محیط، کاربران مالک داده ها و دارایی های دیجیتال خود هستند و تعاملات بدون نیاز به واسطه صورت می گیرد. این وب با استفاده از قراردادهای هوشمند، توکن ها و شبکه های غیرمتمرکز، فضایی را فراهم می کند که کاربر نه تنها مصرف کننده، بلکه مالک و ایجادکننده ارزش است.
2. متاورس (Metaverse) چیست؟
متاورس، یک فضای تعاملی مجازی است که در آن کاربران می توانند با استفاده از فناوری هایی مانند واقعیت مجازی (VR)، واقعیت افزوده (AR) و شبکه های اجتماعی 3بعدی، در یک دنیای دیجیتال حضور پیدا کنند. این فضاها نه تنها برای سرگرمی، بلکه برای تجاری، آموزشی و حتی دولتی نیز استفاده می شوند.
3. بلاکچین (Blockchain) چه نقشی دارد؟
بلاکچین به عنوان یک دفتر کل غیرمتمرکز، امکان ذخیره و انتقال امن اطلاعات را بدون نیاز به یک واحد مرکزی فراهم می کند. این فناوری با قابلیت هایی چون شفافیت، غیرقابل تغییر بودن داده ها و امکان اجرای قراردادهای هوشمند ، یک زمینه مناسب برای مدیریت امن داده ها و هویت ها فراهم می کند.
4. هویت دیجیتال (Digital Identity) در این محیط ها چه اهمیتی دارد؟
هویت دیجیتال، مجموعه ای از اطلاعاتی است که یک موجودیت (فرد، سازمان یا دستگاه) را در فضای دیجیتال مشخص می کند. در محیط هایی مانند متاورس و وب سوم، این هویت ها به عنوان ستون اصلی تعاملات، معاملات و دسترسی ها عمل می کنند. با این حال، سرقت هویت، عدم کنترل کاربران بر داده های خود و وابستگی به پلتفرم های مرکزی، چالش های بزرگی در این حوزه هستند.
5. هویت خودمختار (Self-Sovereign Identity - SSI) چیست؟
هویت خودمختار (SSI)، یک رویکرد نوین در مدیریت هویت دیجیتال است که در آن کاربران کنترل کاملی بر هویت، داده ها و اطلاعات شخصی خود دارند. این مدل بدون نیاز به یک نهاد ثبت کننده مرکزی (مثل دولت یا یک شرکت)، امکان ایجاد، تایید و اشتراک گذاری انتخابی هویت را فراهم می کند. بلاکچین به عنوان یک لایه زیرساختی امن و غیرمتمرکز، بهترین پایه برای پیاده سازی SSI محسوب می شود.
مبحث مدیریت هویت دیجیتال در محیط های وب سوم و متاورس، اخیرا توجه زیادی را از سوی پژوهشگران جلب کرده است. Nakamoto (2008) در مقاله معروف خود، مفهوم بلاکچین را معرفی کرد که بعدا به عنوان یکی از ستون های اصلی محیط های غیرمتمرکز شناخته شد. Allen (2016) مفهوم هویت خودمختار (SSI) را با 10 اصل کلیدی ارائه کرد که به کاربران اجازه می دهد تا کنترل کاملی بر هویت خود داشته باشند.
Zhang و همکاران (2021) در مقاله ای بررسی کردند که چگونه می توان از بلاکچین برای مدیریت هویت در اینترنت اشیاء (IoT) استفاده کرد. Zheng و همکاران (2020) نیز به چالش های فنی و امنیتی بلاکچین اشاره کردند که باید قبل از استفاده گسترده در محیط های دیجیتال حل شوند.
Lee (2022) در مطالعه ای نشان داد که در محیط های متاورس، هویت های دیجیتال باید قابل انتقال، امن و غیرقابل دستکاری باشند. Kumar و Singh (2023) نیز یک معماری بلاکچین-محور برای مدیریت هویت در متاورس ارائه دادند که الهام بخش مدل پیشنهادی ما است.
با وجود پیشرفت های موجود، هنوز نیاز به یک معماری جامع و یکپارچه برای مدیریت امن و خودمختار هویت در محیط های متاورس و وب سوم احساس می شود.