اقدام پژوهی(چگونه توانستم با بکار گیری تصاویر، مهارت انشا نویسی را در دانش آموزانم بهبود بخشم ؟۹۳-۱۳۹۲)

آموزش و پرورش خراسان رضوی

اقدام پژوهی، منتخب استانی، هفدهمین دوره فراخوان معلم پژوهنده

سال (93-1392)

موضوع:

چگونه توانستم با بکار گیری تصاویر، مهارت انشا نویسی را در دانش آموزانم بهبود بخشم ؟

نویسنده ومجری طرح : مرضیه الهی خیبری

elahi.kheybari@gmail.com

چکیده

پژوهش پیش رو در سال تحصیلی (93-92 ) در پایه چهارم ابتدایی در مشهد با فراوانی26 دانش آموز و با مسئله «چگونه توانستم با بکارگیری تصاویر، مهارت انشا نویسی را در دانش آموزانم بهبود بخشم؟» دو هدف کلی و جزئی، و توصیف وضعیت موجود و تشخیص مسئله و مصاحبه با همکاران و والدین در معرفی شواهد1 و2 تجزیه و تحلیل داده های موجود و ارائه24 راهکارخلاقانه به انجام رسانیده است. این جستار با مهارت خاصی توانسته دانش آموزان غیرفعال کلاس را به فعالیت وادارد و آنها را مشتاق نوشتن، گوش دادن و خواندن کند.

کلید واژه ها : دانش آموزان ، خواندن، نوشتن، گوش دادن ،مهارت

مقدمه

قبل از اینکه وارد مبحث اقدام پژوهی شوم ترجیح می دهم در مورد علت انتخاب این عنوان، قدری سخن بگویم. از آنجا که در نظر روانشناسان و عالمان هر چه ما می بینیم به نوعی تصویراست، با مشورت با اساتید بزرگواری چون «دکتر شجاعی راهنمای پژوهش آموزش و پرورش ناحیه1 مشهد »تصمیم گرفتم، این عنوان را برای پژوهشم انتخاب نمایم زیرا من بیشتر در کارم سعی نموده ام دانش آموزان را به خوب دیدن ترغیب نمایم، پس چه عنوانی بهتر از اینکه بگویم : «چگونه توانستم با بکار گیری تصاویرذهنی و عینی، مهارت انشاء نویسی را در دانش آموزانم بهبود بخشم؟» اگر بخواهم از نگاه دستوری و ادبی تعریفی از انشا ارائه دهم. بهترین تعریف همان، خلق مطلبی ادبی یا غیرادبی است یا نشو نما دادن و بزرگ گردانیدن مطالب، یا به نگارش در آوردن مفاهیم، اطلاعات ، ذهنیات و خلاقیت هر فرد به درازای افق، یا هرگاه کلمات به شکلی دلنشین و زیبا در کنار هم بنشینند و مفهومی خلق کنند که آن مفهوم به روشنی و زیبایی گویای افکار و اندیشه های خلاقانه نویسنده باشد. را انشا گویند.خلاقیت بنیان یک نوشته است وتا خلاقیت نباشد مسائل اجتماعی، اقتصادی، صنعتی، و سیاسی حل نمی شود و بایدکاری کرد تا کلاس انشا تبدیل به کارگاه رشد خلاق شود. تا شاید بتوانیم استعدادهای نهفته را شکوفا و قدرت تخیل را در کودکان افزایش دهیم. زیرا «کودکان خلاق امروز، مردان بزرگ فردا خواهند شد» با این تفاسیر و با توجه به ضیغ وقت طی مطالعاتی در کتب و مقالات مختلف و استفاده از تجربیات گذشته معلم ام در درس انشا، برآن شدم تا با سرعت هرچه تما م تر دانش آموزان را مورد مطالعه قراردهم و پس از شناخت نقاط ضعف شان، زمانی را هم صرف گفتگو با همکاران کردم تا درزمینه انواع روش های تدریس اطلاعاتی جدید کسب کنم که صد البته متاسفانه روشی خارج از آنچه می دانستم نیافتم. با این اوصاف درپایان مطالعات یافته ها وایده ها رابا اهداف و شیوهکاری و میزان آمادگی دانش آموزان کلاس مقایسه نمودم. به این نتیجه رسیدم که دانش آموزان کلاس چهارم این دبستان به راهکارهایی جدید، برای پیشرفت درس انشاء نیاز دارند.که این راهکارها قادر باشند: 1. مشکلات خواندن و نگارش املاء و انشاء دانش آموزان را حل کند .2. دامنه ی لغات آنها را افزایش دهد.3. اهمیت درس انشاء را برای دانش آموزان عملا به اثبات رساند.4. باید علاقه نوشتن را در دانش آموزان ایجاد نماید 5. تشویق دانش آموزان به مطالعه جدی و پایدار در عرض یک سال تحصیلی و بعد از آن را دنبال کند. 6. بالا بردن باور دانش آموز را نسبت به توانایی خود و تثبیت اعتماد به نفس آنها را در پی داشته باشد. بنابراین تصمیم گرفتم با دانش آموزان پایهچهارم دبستان بلال حبشی، 24راهکار کاملا خلاقانه، که هریک مکمل دیگری باشد را تجربه کنم. تا آنها بتوانند به موفقیتی نسبی از نوشتاردست یابند.

توصیف وضعیت موجود ، تجربیات شخصی و تشخیص مسئله

من با 23سال و اندی سابقه کار از ناحیه1 مشهد، خراسان رضوی، در دبستانی پسرانه با 19 کلاس درس از پایه اول تا ششم افتخار معلمی پایه چهارم را داشتم.دانش آموزان این مدرسه در دو شیفت رجایی شامل 10 کلاس (اول تا سوم) با معلمین خانم و باهنر با 9 کلاس، ازپایه چهارم تا ششم با معلمین خانم و آقا تحصیل می کنند، بیشتر مردم این منطقه از نظر مالی زیرخط فقربودند. اعتیاد، طلاق و ناهنجاری های رفتاری در رفتار اولیاء کم و بیش به چشم می خورد، اما نمی شود همه را بایک چوب زد، بودند خانوده هایی متشخص و حتی تحصیل کرده با نوع زندگی عادی و بدون مشکل و دارای رفتاری پسندیده و بدور از هرج و مرج،درکنار هم می زیستند. خلاصه این کلاس با فراوانی 26 دانش آموز از ترکیب دانش آموزی با فرهنگ های رفتاری و سطح آموزشی متفاوت برخورداربود. پس از گذشت هفته ها با مطالعه و مشاهده رفتار کلاسی و درسی دانش آموزان به این نتیجه رسیدم که این دانش آموزان به علت نوع جنسیت و موقعیت مکانی، و عدم برنامه ریزی مناسب اوغات فراغت، در تابستان و فراموشی یا ضعف درسی، نیاز به کار بیشتر و برنامه ریزی متقن و دقیق تری دارند. بر این اساس با تقسیم بندی کتاب بر طبق بودجه بندی و استفاده مفید از زمان های تدریس توانستم بعد از یادآوری دروس سال گذشته و رساندن کتاب به بودجه بندی ماهانه به فعالیت های ضمن درس در کلاس رونق بیشتری دهم. با گذشت یک ماه از سال تحصیلی هنوز دانش آموزانی بودند که از نظر درسی به خصوص روخوانی و انشاء نویسی عملکردی بسیارضعیف داشتند و بدیهی است که ناتوانی در روخوانی یکی از علت های ناتوانی نوشتاری در دانش آموزان است و ازآنجایی که ایجاد بستر خلاقیت می تواند از خوب نوشتن و چگونه نوشتن ناشی گردد باید در آغار کاری می کردم تا خوب خواندن در کلاس بهینه شود. درس انشاء در کلاس چهارم از اهمیت بیشتری بر خوردار بود تلاش شد تا به گونه های مختلف انشانویسی کارشود. با توجه به این که اولیاء هم در جلسات ماهانه از عدم توجه دانش آموزان به نگارش گله مند بودند. من را مصمم کرد تا با سختگیری بیشتری بر روی درس انشا تمرکز کنم اما این امر نیاز به ارائه راهکار بود. ساعت ها در سکوت خانه ام برای رسیدن به این هدف تدبر و تفکرکردم. تا اینکه توانستم با راهکارهایی عملی برای تقویت انشاء تحولی باورنکرنی در کلاس درس ایجاد کنم.

اهداف پژوهش

اهداف را بر دو پایه کلی و جزئی برنامه ریزی نمودم.

الف: هدف کلی : مهارت انشا نویسی در کلاس ام تثبیت شود و حداقل 23 نفر از 26 نفر ، بعد از پایان سال بتوانند یک متن زیبا، نامه ای زیبا، نامه ای اداری وغیره بنویسند.

ب : اهداف جزئی: در این اقدام عبارت بودند از: 1. دامنه لغات آنها افزایش یابد2. ضعف املایی کاهش یابد 3. نوشتن متن های کوتاه توضیحی، وصفی، داستانی به راحتی انجام شود. 4. با علاقه نوشتن در کلاس مرسوم شود.

جمع آوری اطلاعات(شواهد1)

همان طور که می دانید پایه مورد نظر چهارم است و درس انشاء نیاز به یک برنامه ریزی اساسی و منسجم داردپس باید ریشه های ضعف دانش آموزان شناسایی گردد تا بتوان از راهکارهای مناسب بهره جست و مشکلات را برطرف کرد از آنجایی که معلمین سوم بیشتر بر جمله نویسی و کتاب بنویسیم تمرکز می کنند : عملا پایه ریزی درس انشاء در کلاس چهارم صورت می گیرد بر این اساس مشکلات در این پایه ملموس تر به نظر می رسد. در این قسمت قصد دارم با ارائه شواهد مختلف مشکل را ریشه یابی کنم.

شواهد معلم در کلاس درس:

 پس از گذشت 1 ماه و بررسی وضعیت آموزشی دانش آموزان از طریق پرس وجوی کلاسی و بازدید دفاتر انشا و کتاب نگارش، متوجه مشکلاتی شدم: 1. زنگ انشا بعضی اصلا نمی نویسند، 2. تعدادی می نویسند اما از کلمات تکراری استفاده می کنند. 3. عده ای دیگر انشاهایشان بیشتر فقط جنبه جمله سازی ساده دارد. 4. عده اندکی هم که بلد هستند بنویسند توانایی استفاده از کلمات ادبی را ندارند. 5. نکته دیگر که بسیار در نوشتن انشای آنها موثر بود شمارش تعداد خطوط انشا بود. یعنی بیشتر حواس شان در افزایش تعداد سطر انشا بود تا مفاهیم و مطالب ارزنده. البته ناگفته نماند، بودند دانش آموزانی اندک، که توان نوشتن بهتری نسبت به بقیه داشتند. آنها هم آیین نگارش را در نوشتن انشا رعایت نمی کردند. برای بهتر رسیدن باید ایده ها را شنید و بعد ارزیابی کرد. پس برآن شدم تا با دانش آموزان و اولیاء گفتگویی جدی راه بیندازم.

مصاحبه با دانش آموزان در کلاس: 

با تمام این که معتقد بودم که مشکلات درس انشاء بسیار آشکار و بدور از اغماض است، اما باز هم با دانش آموزان در این زمینه صحبت کردم و نظرات آنان را در مورد نوع عملکرد معلم در کلاس و مقایسه آن با سال گذشته و این که آیا اصلا در سال گذشته درسی با نام انشاء داشته اند یا خیر؟ گفتگویی ترتیب دادم. و به بحث و گفتگو نشستم. بیشترین نقطه مشترک ضعف دانش آموزان نداشتن زنگ انشا در سال های قبل بود.در حالی که باید از کلاس اول، دوم، سوم و بعد چهارم معلم های محترم بطور متناوب از او می خواستند چیزی بنویسد. متاسفانه بعضی معلمین حتی کتاب بنویسیم را در کلاس کار نکرده اند و دانش آموز در منزل آیا بنویسد یا ننویسد. ( پیوست دی وی دی شماره1)

نظر اولیاء: 

را در مورد مشکلات درس انشاء را جویا شدم و تعداد زیادی از اولیاء معتقد بودند که در سالهای گذشته خوب کار نشده و به درس انشاء آن طور که باید اهمیت داده نشده است. مثلا زنگ انشاء معلم ریاضی کار کرده یا مادری می گفت سال گذشته من هر وقت به کودکم می گفتم انشاء چی نوشتید می گفت: مشق نوشتیم. که می توان به عنوان نمونه به نظرات ولی دانش آموز محمد عبدللهی، ولی دانش آموز مرتضی خلیلی، ولی دانش آموز محسن رضایی و دیگر اولیاء در پیوست عملی شماره 4 گروه الف اشاره نمود.

نظر همکاران : 

ولی باز هم به این اکتفاء نکردم و در یک زنگ تفریح موضوع را با همکاران درمیان نهادم آنها هم تقریبا با من هم عقیده بودند در همین زمان با کمک همکاران هم پایه شورای پایه چهارم را تشکیل و من پرسشنامه ای که از قبل تهیه کرده بودم را دادم تا پاسخ دهند و از آنها خواستم در مورد این موضوع با هم به گفتگو کنیم. بعد از تقریبا یک 25 دقیقه صحبت به این جمع بندی رسیدیم که: 1. در این مقطع چون دانش آموز به طور خاص تجربه نوشتن ندارد برای نوشتن انشا وابسته به کمک دیگران است. 2. دانش آموز کلاس چهارم از هیج گونه قانون و قاعده نوشتن آگاهی ندارد. و معمولا رسم بر این است که معلمین کلاس چهارم بی مقدمه با دادن موضوع از دانش آموز انشاء می خواهند. آن هم از دانش آموزی که نمی داند انشا یعنی چه! از دانش آموزی که فقط تعداد خط ها را می شمارد و اصلا به موضوعی که می نویسد کاری ندارد. دانش آموزی که دست به دامن پدر و مادر می شود تا ده خط انشاء برای معلم ببرد. بعد از صحبت مفصل با همکاران به این نتیجه رسیدم که پایه چهارم نیاز به کاری اساسی و برنامه ریزی شده دارد باید پله پله قدم برداشت و فقط به یک راه اکتفاء نکرد. (پیوست نظر همکاران در پیوست عملی شماره 4 گروه ب)

این شد تا بشود، آنچه باید می شد. 24 راهکار تجربی و خودجوش را در کلاس اجرا کردم، بطوری که یکی مکمل دیگری باشد. این فعالیت در دراز مدت بسیار نتیجه بخش شد.

متن گزارش پیش رو فعالیت یک سال تلاش مداوم یک معلم است. شما می توانید در نمودارپایین ضعف انشاء دانش آموزان و پیشرفت حداقلی آنها را در دو ماه مهر و آبان مشاهده کنید.

به نمودار دقت کنید ... اگر بطور مثال3 تا 4 را نمره بسیار خوب و2تا3 را نمره خوب و 1تا2 رانمره قابل قبول و 0تا1 را نیاز به تلاش در نظر بگیریم .میانگین انشاء دانش آموزان در طی دو ماه سال را چنین خواهد بود به طوری که دانش آموزانی که در هر ماه از خوب تا بسیار خوب یا قابل قبول یا نیاز به تلاش بودند را شمردم در مهر ماه بیشترین افراد در حد نیاز به تلاش بودندو در آبان بیشترین افراد در حد نزدیک به قابل قبول و قابل قبول بودند.

روش ارزیابی دفاترانشای دانش آموزان

در این مورد خاص با دو نفر از والدین تحصیل کرده دانش آموزان یک گروه «مصححان انشا» تشکیل دادیم. و با کمک آنها دفاتر انشای دانش آموزان را بررسی و ارزیابی کردیم. انتخاب دفاتر با شیوه تصادفی، دفتر نیمی از دانش آموزان کلاس چهارم را انتخاب و به همراه اولیاء مصحح، انشاهای ماه های( مهر، آبان، آذر، دی، بهمن، اسفند،) را مورد ارزیابی قرار دادیم. پس از ارزیابی به این نتیجه رسیدیم که دانش آموزان مهر و آبان و مخصوصا در ماه مهر یا انشاء ننوشته بودند یا اگر نوشته بودند با موضوع ارتباط نداشت و کلمات و جملات تکراری و و خارج از موضوع به چشم می خورد.

شناسایی عوامل موثر در ایجاد مسئله پس از جمع آوری اطلاعات به این نتیجه رسیدم که ....

ادامه را اینجا بخوانید.