سرقت ادبی دیجیتال؛ تهدید خاموش نویسندگان ایرانی

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

با گسترش فضای دیجیتال و افزایش تولید محتوای آنلاین و برخط ، نویسندگان ایرانی بیش از پیش در معرض نقض حقوق مالکیت فکری قرار گرفته اند. در این یادداشت به اختصار ، به بررسی ابعاد مختلف آسیب پذیری نویسندگان در برابر کپی برداری، بازنشر غیرمجاز و سرقت ادبی در فضای مجازی ایران می پردازیم . در این راستا ، سعی میگرددخلاهای قانونی مورد واکاوی قرار گرفته و راهکارهایی برای بهبود وضعیت ارائه می شود. 

اکنون سرقت ادبی دیگر محدود به کپی برداری از کتاب ها یا مقالات چاپی نیست؛ بلکه شامل طیف وسیعی از رفتارهای غیرقانونی و غیراخلاقی است که در اینجا به مواردی اشاره می شود : 

1- بازنشر بدون اجازه یا ارجاع: استفاده از متن، شعر، تحلیل یا مقاله بدون ذکر نام نویسنده 

2- تغییر جزئی و بازنویسی: تغییر واژگان یا ساختار متن برای پنهان سازی منبع اصلی 

3- نسبت دادن اثر به فرد دیگر: انتشار اثر با نام فردی غیر از نویسنده اصلی 

4- استفاده تجاری بدون رضایت: بهره برداری مالی از آثار نویسندگان در قالب کتاب، پادکست، ویدئو یا تبلیغات. این رفتارها در فضای مجازی به دلیل سرعت انتشار، ناشناس بودن کاربران، و نبود نظارت موثر، به راحتی رخ می دهند.

از عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر بر گسترش سرقت ادبی در بستر وب می توان به موارد ذیل اشاره نمود: 

۱. ناآگاهی عمومی ؛ بسیاری از کاربران فضای مجازی نمی دانند که بازنشر بدون اجازه، نقض قانون است. 

2- فرهنگ ارجاع و احترام به حقوق مولف در جامعه نهادینه نشده است. 

3. بی تفاوتی رسانه ها و پلتفرم ها ؛ رسانه ها و صفحات پرمخاطب اغلب بدون ذکر منبع، از آثار نویسندگان استفاده می کنند. الگوریتم های شبکه های اجتماعی به نفع محتوای پرمخاطب عمل می کنند، نه محتوای اصیل. 

4. نبود آموزش حقوق مولف ؛ در دانشگاه ها، مدارس و حتی دوره های نویسندگی، آموزش حقوق مالکیت فکری جایگاه مناسبی ندارد. نویسندگان جوان اغلب نمی دانند چگونه از آثار خود دفاع کنند یا آن ها را ثبت کنند.

سرقت های ادبی میتوانند پیامدهای جبران ناپذیری برای مولف داشته باشند. پیامدهایی همچون : ۱. فرسودگی و بی اعتمادی ؛نویسنده ای که بارها شاهد سرقت اثرش باشد، دچار ناامیدی، خشم و بی اعتمادی از سیستم نظارت می شود. 2 - این وضعیت به کاهش انگیزه خلاقیت و تولید منجر می شود. 3. خودسانسوری و انزوا ؛ برخی نویسندگان از ترس سرقت، از انتشار آثار خود در فضای مجازی خودداری می کنند. این انزوا، به کاهش تعامل فرهنگی و رکود ادبی منجر می شود. 4. مهاجرت فرهنگی ؛ نویسندگان مستعد، به دنبال محیط هایی با حمایت حقوقی بهتر مهاجرت می کنند. این مهاجرت، به تضعیف سرمایه فرهنگی کشور منجر می شود.

از جمله راهکارهای پیشنهادی برای کاهش این آسیب پذیری در روال فعالیت نویسنده و مولف موارد ذیل را می توان مد نظر قرارداد: 

 ۱. اصلاح و به روزرسانی قوانی : تدوین قانون جامع مالکیت فکری با در نظر گرفتن فضای دیجیتال 

 2- تعریف دقیق تر از آثار قابل حمایت، از جمله محتوای آنلاین و چندرسانه ای 

 3- الحاق به معاهدات بین المللی : پیوستن به کنوانسیون برن و تریپس برای حمایت جهانی از آثار ایرانی 

 4- ایجاد سامانه ملی ثبت آثار دیجیتال : سامانه ای برای ثبت، زمان مهر (timestamp) و رهگیری آثار دیجیتال 

5- استفاده از فناوری بلاک چین برای اثبات مالکیت 

6- آموزش و فرهنگ سازی : گنجاندن آموزش حقوق مولف در برنامه های درسی دانشگاهی 

7- کمپین های رسانه ای برای آگاهی بخشی عمومی درباره حقوق نویسندگان 

8- تقویت نهادهای صنفی :ایجاد صندوق حمایت حقوقی از نویسندگان

9 - توانمندسازی انجمن های نویسندگان برای پیگیری قضایی و رسانه ای

 در عصر دیجیتال و فناوری ، حمایت از حقوق نویسندگان تنها با قانون گذاری کافی نمی شود؛ بلکه نیازمند هم افزایی میان قانون، فناوری، فرهنگ عمومی و نهادهای صنفی است. بدون این همگرایی، نویسندگان ایرانی همچنان در معرض تهدیدی خاموش اما ویرانگر خواهند بود.