باورهای سمی و فلسفه ربانی از حجاب های ظلمانی تا شاکله نورانی

### باورهای سمی و فلسفه ربانی
از حجاب های ظلمانی تا شاکله نورانی
یادداشت تحلیلی برای پژوهشگران مطالعات اسلامی، فلسفه ربانی و روان شناسی دینی

#### مقدمه
یکی از محوری ترین مسائل در فلسفه ربانی (حکمت متعالیه، عرفان نظری و معرفت شناسی شیعی) موضوع «تزکیه نفس» و اصلاح «شاکله وجودی» انسان است. قرآن کریم در آیه ۳۵ سوره اسراء می فرماید:
﴿کل یعمل علی شاکلته﴾
یعنی هر انسانی بر اساس ساختار درونی باورها، گرایش ها و ملکات نفسانی اش عمل می کند. ملاصدرا در اسفار اربعه (ج۸، ص۳۵۳-۳۵۷) شاکله را «صورت روحانی نفس» می داند که در آغاز جسمانی الحدوث است، اما با اعمال و باورها روحانی البقا می شود.

باورهای سمی همان «حجب ظلمانی» و «نور کدر» هستند که شاکله را آلوده می کنند و انسان را از مقام خلافت الهی و شهود توحیدی دور می سازند. فلسفه ربانی راهی نظام مند برای تشخیص، ریشه یابی و جایگزینی این باورها با اعتقادات نورانی ارائه می دهد.

#### دسته بندی باورهای سمی و حجاب های متناظر

۱. باورهای سمی درباره خود
باورهای رایج: «من کافی نیستم»، «باید کامل و بی نقص باشم»، «ارزشم به عملکردم است»
حجاب عرفانی: انانیت، توهم انقطاع از حق و غفلت از روح الهی
منابع:
- قرآن: ﴿ونفخت فیه من روحی﴾ (حجر:۲۹؛ ص:۷۲)
- حدیث قدسی: «کنت کنزا مخفیا فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق» (کلینی، الکافی، ج۱، ص۹۸)
- حدیث نبوی: «من عرف نفسه فقد عرف ربه» (صدوق، معانی الاخبار، ص۳)
اسم الهی جایگزین: الغنی، الکریم، المتکبر (به معنای حقیقی)

۲. باورهای سمی درباره دیگران و جهان
باورهای رایج: «دیگران مانع من اند»، «همه فقط به فکر خودشان اند»، «جهان جای ناامنی است»
حجاب عرفانی: کثرت بینی محض و غفلت از وحدت وجود
منابع:
- قرآن: ﴿وجعلناکم شعوبا وقبائل لتعارفوا﴾ (حجرات:۱۳)
- ابن عربی: «ما رایت شیئا الا ورایت الله فیه ومعه وقبله وبعده» (فتوحات مکیه، ج۲، ص۵۴۸)
- سهروردی: «کل ما فی الکون نور من نور النور» (حکمه الاشراق، ص۱۵۴)
اسم الهی جایگزین: الودود، الرحمن، اللطیف

۳. باورهای سمی درباره جامعه، قدرت و تغییر
باورهای رایج: «هیچ چیز عوض نمی شود»، «هر که به قدرت برسد فاسد می شود»، «سیاست ذاتا ناپاک است»
حجاب عرفانی: انکار خلافت الهی انسان و بی اعتمادی به عدل جاری خداوند
منابع:
- قرآن: ﴿ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم﴾ (رعد:۱۱)
- حدیث نبوی: «کلکم راع وکلکم مسئول عن رعیته» (بخاری، الصحیح، حدیث ۸۹۳)
- ملاصدرا: «الانسان خلیفه الله فی ارضه» (اسفار، ج۹، ص۱۸۸)
اسم الهی جایگزین: العادل، القادر، الحکیم

۴. باورهای سمی درباره آینده و امید
باورهای رایج: «آینده تاریک است»، «امید خیال پردازی است»، «هر چه پیش آید ناخوشایند است»
حجاب عرفانی: زمان مندی نفس و غفلت از ازل و ابد الهی
منابع:
- قرآن: ﴿فان مع العسر یسرا ۝ ان مع العسر یسرا﴾ (شرح:۵-۶)
- ابن عربی: «الزمان ظل الحق» (فتوحات، ج۱، ص۲۹۰)
- امام علی علیه السلام: «الرجاء مطیه المومن» (غرر الحکم، ح۶۶۸۰)
اسم الهی جایگزین: الرحمن الرحیم، الفتاح، النور

#### ریشه های اصلی باورهای سمی در فرهنگ معاصر اسلامی
- باور به کمبود و نعمت محدود → حسادت، بخل، رقابت ناسالم
- باور به جبر مطلق → سلب مسئولیت و رکود تمدنی
- باور به بی ارزشی ذاتی انسان → افسردگی و خودکم بینی
- جدایی عقل و نقل → تعصب یا بی دینی
- تقدیس فقر تحمیلی → مانع تولید ثروت حلال
- بی اهمیتی لذت و آرامش → فرسایش انرژی عبادی و علمی

#### مسیر عملی تزکیه در فلسفه ربانی
۱. تشخیص باورها (مرحله خودآگاهی و مراقبه)
۲. ریشه یابی با سه ابزار:
- عقل (برهان و استدلال)
- وحی (قرآن و سنت معصومین)
- تجربه صالحان (سیره اولیاء)
۳. جایگزینی با باورهای نورانی از طریق:
- ذکر اسماء الحسنی متناظر
- تفکر در آیات آفاق و انفس
- مجاهدت عملی و ریاضت شرعی
۴. تثبیت شاکله جدید با تکرار عمل صالح

#### نتیجه گیری
باورهای سمی همان حجاب های ظلمانی اند که شاکله انسان را کدر می کنند و اعمال او را به ضلالت می کشانند. فلسفه ربانی با تکیه بر حکمت متعالیه، عرفان نظری ابن عربی و سهروردی، و معارف اهل بیت علیهم السلام، روشی دقیق برای زدودن این حجاب ها و جایگزینی آن ها با اعتقادات توحیدی نورانی ارائه می دهد.

رستگاری نهایی در ﴿قد افلح من زکاها﴾ (شمس:۹) نهفته است: اصلاح شاکله، اصلاح فرد است؛ اصلاح افراد، اصلاح جامعه است؛ و اصلاح جامعه، ظهور تمدن نوین اسلامی خواهد بود.

منابع اصلی پیشنهادی برای تعمیق پژوهش:
- ملاصدرا، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج۶-۹
- ابن عربی، الفتوحات المکیه، باب ۱۷۸ (فی معرفه الحجب)
- سهروردی، مجموعه مصنفات، حکمه الاشراق
- علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل آیه شاکله
- امام خمینی، شرح چهل حدیث، حدیث «من عرف نفسه»
- آیت الله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج۳۸ (بحث شاکله)

✍️ این یادداشت می تواند مبنای پژوهش های میان رشته ای در حوزه فلسفه نفس، روان شناسی اسلامی و تمدن سازی نوین قرار گیرد.