آیا ام کلثوم دختر امیرالمومنین علی و حضرت زهرا صلوات الله علیهما با عمربن خطاب ازدواج کرد ؟

بسم الله الرحمن الرحیم

بیست و نهم جمادی الآخرسالروز وفات حضرت ام کلثوم دختر امیرالمومنین و حضرت زهرا سلام الله علیهما تسلیت و تعزیت باد .

نکاتی در مورد از دواج ام کلثوم دختر امیرالمومنین علی علیه السلام با عمربن خطاب

هرچند در مورد این از دواج بیان مطالب و تحقیقاتی زیادی صورت گرفته است و برخی از اهل سنت این ازدواج را دلیلی بر نبود هیچگونه اختلاف و کدورتی بین امیرالمومنین علی علیه السلام و عمربن خطاب دانسته و از این طریق بر مشروعیت و مقبولیت خلافت عمر از منظر حضرت امیر علیه السلام تاکید و استناد می نمایند ؛ ولی باتوجه به متون روایی ، شواهد تاریخی و یافته های پژوهشی محققان چند نکته در این مورد قابل یاد آوری است :

1 ) برخی از بزرگان و مورخان در اصل این ازدواج خدشه کرده اند از جمله شیخ مفید این مساله را رد می کند زیرا راوی این خبر زبیر بن بکار است و او شخص غیرثقه بوده و با امیرالمومنین علیه السلام دشمنی داشته است .( المسائل السرویه، ص: 86 – 90 ). و برخی از بزرگان کتاب مستقلی در رد این ازدواج نوشته اند مانند سیدناصر حسین موسوی هندی فرزند حامد حسین هندی صاحب کتاب عبقات الانوار که کتابی بنام :« افحام الاعداء و الخصوم » دارد. همچنین علامه بلاغی طی رساله ی این ازدواج را رد می کند.

2 ) برفرض پذیرش آن ، ازدواج ام کلثوم ربیبه( دختر همسر) امیرالمومنین علی علیه السلام یعنی دختر اسماء بنت عمیس از ابوبکر بوده ، نه ام کلثوم معروف که دختر حضرت امیر و حضرت زهرا صلوات الله علیهما است. این مطلب را آیت الله العظمی مرعشی در پاورقی کتاب « احقاق الحق و ازهاق الباطل » ج2 ، ص 490 بیان می کند همچنین براساس تحقیقاتی که انجام داده است در نامه مورخ ربیع الاول ۱۴۰۷ با مهر و امضاء خود چنین نوشته است: «ام کلثوم که با عمر ازدواج کرد ربیبه علی(ع) بود. دختر اسماء بنت عمیس از ابوبکر. او کودک بود و با ازدواج اسماء با علی(ع) پس از مرگ ابوبکر به خانه علی آمد و بزرگ شد و با عمر ازدواج کرد او را همه جا ام کلثوم بنت علی(ع) می گفتند. او با پسرش زید بن عمر در زمان امام مجتبی (ع ) فوت کردند. امام(ع) بر او و پسرش یک نماز میت خواند و همین دلیل بر جواز نماز بر دو میت در یک نماز شد.

ام کلثوم دختر فاطمه(سلام الله علیها ) در کربلا با خواهرش بود و در شب یازدهم تا صبح مواظب اطفال امام حسین(ع) بود که خود دلیل دیگری بر نفی ازدواج او با عمر است؛ زیرا اگر زن عمر بود و فرزندی داشت در جریان کربلا منعکس می شد، در اسارت کوفه و شام مطرح می گشت، اصولا برای او حرمتی قائل می شدند ».

همچنین نووی از علمای اهل سنت در کتاب تهذیب الاسماء ، ج2 ، ص 369 شماره 1224 این نظر را پذیرفته است .

3 ) بر فرض تنزل و پذیرش این ازدواج و پذیرش اینکه ام کلثوم دختر امیرالمومنین علیه السلام بوده ؛ ولی بایستی توجه داشت که این ام کلثوم دختر آن حضرت از فاطمه زهرا سلام الله علیها نبوده ؛ زیرا طبق گفته ای مورخان و محققان کنیه ی چند دختر حضرت امیر علیه السلام ام کلثوم بوده است از جمله :

الف ) ام کلثوم دختر امیرالمومنین علیه السلام از فاطمه زهرا سلام الله علیها که اسمش زینب صغری بوده است . الارشاد ، ج1، ص: 354 . اعلام الوری باعلام الهدی (ط - القدیمه) ، ص: 203 . و ... .

ب ) ام کلثوم صغری که نامش نفیسه و مادرش کنیز بوده . اعلام الوری باعلام الهدی (ط - القدیمه) ، ص: 203 .

ج ) ام کلثوم صغری که غیر از نفیسه است. مناقب آل ابی طالب (ع) ، ج 3 ، ص: 305 .

پس بر فرض پذیرش این ازدواج یکی از ام کلثوم های بوده که مادرش کنیز بوده نه حضرت زهرا سلام الله علیها ؛ زیرا ام کلثوم دختر امیرالمومنین از فاطمه زهرا سلام الله علیهما در قضیه عاشورا و کربلا حضور داشته است درحالی که ام کلثوم همسر عمر در زمان امام حسن مجتبی علیه السلام از دنیا رفته است .

4 ) اگر بپذیریم که این ازدواج صورت گرفته است نه تنها دلیل و شاهدی بر عدم اختلاف و نبود کدورت بین امیرالمومنین علیه السلام وعمر نبوده و نیست بلکه برخلاف ادعای اهل سنت اوج نارضایتی آن حضرت از عمر و در پی آن رضایت ندادن به این ازدواج را بیان می کند ؛ چراکه حضرت بارها با این ازدواج مخالفت کردند و آخر الامر عمر با تهدید ، عباس عموی آن حضرت را واسطه شد. الکافی ، ج5 ، ص 346 .

بنابراین اگر این ازدواج صورت گرفته باشد با تهدید و اجبار بوده که نه تنها فضیلت و مشروعیتی برای عمر نیست بلکه اوج لجاجت و خودخواهی و حرمت شکنی او نسبت به امیرالمومنین علیه السلام را می رساند چراکه عمر تهدید کرد که اگر علی علیه السلام با این ازدواج موافقت نکند دو شاهد بر دزدی او اقامه کرده و دست راست او را قطع می نمایم. الکافی ، ج5 ، ص 346 .