راهکارهای گسترش فرهنگ قرض الحسنه

گسترش فرهنگ قرض الحسنه وظیفه یک نهاد خاص یا دو بانک تخصصی قرض الحسنه نیست؛ بلکه یک فعالیت فرابخشی و فراملیتی است و تلاش همگانی را میطلبد. نیاز است نهادهای مختلف، مبلغان، نخبگان، انجمن ها، بنیادها، دانشگاه ها، مراکز علمی و پژوهشی، نمایندگان مجلس، نمایندگان ولی فقیه، مراکز مردم نهاد و دستگاه های دولتی و حاکمیتی و به ویژه رسانه ها به این موضوع بپردازند تا این امر مهم الهی ترویج پیدا کند. 

 قرض الحسنه به عنوان یک فرهنگ دیرینه و زنده باید گسترش یابد؛ به گونه ای که مردم این موضوع را با دل و جان بپذیرند.

 قرض الحسنه دارای اهمیت ویژه ای است که به تعدادی از آن ها اشاره می شود. 

1- امری مقدس و ارزشمند و پسندیده در جوامع اسلامی است. 

2- کمک به نیازمندان، فقرا و رفع معضلات اجتماعی و فرهنگی است. 

3- کمک به فعالیت های اقتصادی، اشتغال و کارآفرینی، حوزه اقتصادی، حوزه سلامت، حوزه گردشگری، حوزه کشاورزی و ... است. 

قرض الحسنه از نظر فرهنگی در جامعه ما هنوز به معنای واقعی جای خود را پیدا نکرده است. امروزه مشکلات اقتصادی کشور که ناشی از جنگ اقتصادی است، تغییر نگرش ها و فرهنگ برآمده از جوامع اسلامی را در پی خواهد شد. تا زمانی که سیستم بانکداری به امر قرض الحسنه روی نیاورد، طبیعتا نظام اقتصادی و فرهنگی کشور در سال های آینده دچار بحران تغییر نگرش ها خواهد شد و از بانکداری بدون بهره به بانکداری با بهره روی خواهد آورد. مردم باید درگیر سیستم قرض الحسنه باشند تا از تسهیلات با سود بالای بانکی نجات پیدا کنند. زیرا بانک های تخصصی قرض الحسنه و صندوق های قرض الحسنه با افزایش روز افزون فرهنگ قرض الحسنه نقش بسزایی در تامین نیازهای مشکلات جامعه ایفا می کنند. در شرایطی که تسهیلات بانکی با سودهای سالانه بسیار بالا به متقاضیان پیشنهاد می شود، تسهیلات بدون بهره با کارمزد قرض الحسنه می تواند برای مردم بسیار مفید و راهگشا باشد.

راهکارهای ترویج قرض الحسنه:

ترویج فرهنگ قرض الحسنه در جوامع اسلامی به عوامل ذیل بستگی دارد: 

بهره بردن از فناوری نوین، تبلیغات موثر قرض الحسنه، شفاف سازی در امور قرض الحسنه، جلب اعتماد عمومی جامعه، کمک به اقشار آسیب دیده و نیازمند در قالب تسهیلات قرض الحسنه و بلاعوض، ادغام صندوق های قرض الحسنه در بانک های تخصصی قر ض الحسنه، کمک دولت ها و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به بانک های تخصصی قر ض الحسنه به منظور تبدیل شدن به بانک های عامل در زمینه های اشتغال و کارآفرینی و پرداخت وام ازدواج کل کشور و حوزه سلامت و .. با تخصیص خط اعتباری و حمایت های یکپارچه و منظم از طریق سامانه های اطلاعات ملی واحد، جدا سازی قوانین بانک مرکزی با بانک های تجاری و تخصصی قرض الحسنه و تسهیل در امور جذب منابع دولتی و اجرایی و حاکمیتی با قانون بودجه، دریافت خدمات و طرح های اعتباری جدید، برگزاری جشنواره ها و اهدای جوایز نفیس به شرکت کنندگان در قالب تسهیلات قرض الحسنه، کاهش نرخ تورم، کاهش نرخ بیکاری، کاهش نرخ سود بانکی، افزایش عقود قرض الحسنه با ابزارهای مالی، تشکیل صندوق های خانوادگی و سازمانی با هم افزایی منابع بانک های تخصصی قرض الحسنه در امر ترویج قرض الحسنه در سازمان ها، ارگان ها، شرکت های دولتی و غیر دولتی، معافیت مالیاتی و شهرداری به تخصیص دهندگان منابع قرض الحسنه به نیازمندان و فقرا، سامانه شفاف سازی منابع خیرین در امر پرداخت تسهیلات قرض الحسنه به نیازمندان و فقرا، طراحی پلتفرم چندوجهی و یکپارچه در جوامع اسلامی با رویکرد اشتغال، کارآفرینی، راه اندازی و اطلاع رسانی و توسعه طرح های کسب و کار و طراحی پلتفرم های بروز دیگر در حوزه هایی از جمله فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و مسئولیت اجتماعی در امر قرض الحسنه با حمایت های دولت، بانک مرکزی، وزارت امور اقتصاد و دارایی و .. .

نقش شورای فقهی بانک مرکزی:

یکی از وظایف اصلی شورای فقهی بانک مرکزی بر اساس ماده 16 برنامه ششم توسعه به این شرح است: این شورا و چارچوب های تعیین شده از سوی نمایندگان مجلس با هدف حصول اطمینان اجرای صحیح عملیات بدون ربا در نظام بانکی و اظهار نظر نسبت به رویه ها و ابزارهای رایج شیوه های عملیاتی، دستور العمل ها، بخشنامه ، چارچوب قراردادها و نحوه اجرای آن ها از جهت انطباق با موازین فقه اسلامی و با ترکیب مشخص و تایید شده توسط نمایندگان مجلس به صورت قانونی و شفاف مورد تایید قرار می گیرد تا فعالیت های آن از مشورت به اجرا و تطبیق شریعت اسلامی در سیستم شبکه بانکی تبدیل شود. پیشنهاد می شود شواری فقهی بانک مرکزی با تاسیس پژوهشکده ترویج فرهنگ قرض الحسنه در جوامع اسلامی علاوه بر ترویج این سنت، وظیفه حاکمیتی و نظارتی خود را از این طریق انجام دهد. پژوهشکده ای که وظایف اصلی آن انجام کارهای تحقیقاتی، پژوهشی و تبیین فرهنگ قرض الحسنه، مشارکت متخصصان امور بانکی و مالی و.. به منظور ترویج فرهنگ قرض الحسنه خواهد بود. یکی از وظایف مهم دیگر این پژوهشکده مدیریت و نظارت بر منابع قرض الحسنه بانک ها در امر پرداخت تسهیلات به گروه های نیازمند در حوزه اشتغال و کارآفرینی، آموزشی، درمان، رفع احتیاجات ضروری و .. خواهد بود. میدانیم که متاسفانه خیلی از بانک ها هنوز به وظایف خود در امر تخصیص منابع قرض الحسنه عملکرد مناسبی ندارند. پیشنهاد می شود با طراحی پلتفرم کامل دیجیتال توسط پژوهشکده ترویج فرهنگ قرض الحسنه جوامع اسلامی همه منابع قرض الحسنه بانک ها دقیقا در امور قرض الحسنه و به منظور گره گشایی مشکلات نیازمندان و فقرا استفاده شود. در حال حاضر از سوی بانک های تخصصی به دلیل ماهیتشان این عمل صورت می گیرد. یکی از راهکارهای دیگر برای بسط قرض الحسنه در جامعه که باید توسط شورای فقهی مورد بررسی و تایید قرار گیرد، مبحث افزایش طرح های بانک های تخصصی قرض الحسنه در قالب عقود مرابحه، اجاره، استصناع، بیع، دین، سلف، مشارکت مدنی و مضاربه است. برای اداره صحیح این پژوهشکده بهتر است اعضای آن شامل نمایندگان بانک مرکزی، نمایندگان شورای فقهی، نمایندگان وزارت امور اقتصاد و دارایی، نمایندگان دو بانک تخصصی قرض الحسنه (مهر ایران و رسالت) ونمایندگان دو بانک دولتی باشند.

تورم بالا، چالش توسعه قرض الحسنه:

اقتصاد ایران یکی از بالاترین نرخ های تورم را دارا است. با این حال اهم سازوکارهای ایجاد شده یا ایجاد نشده قرض الحسنه شامل موارد ذیل است:

 1- تدوین برنامه های منسجم و عملیاتی در خصوص اصول اخلاقی و دستورالعمل های مجزا در بانکداری قرض الحسنه بدون در نظر گرفتن بانکداری تجاری با در نظر گرفتن افزایش یا کاهش نرخ سود بانکی و نرخ تورم.

 2- بالا بردن آگاهی سازمان ها و شرکت ها از فضای کسب و کار مبتنی بر مسئولیت اجتماعی با سرمایه گذاری در بانکداری قرض الحسنه.

3- به کارگیری نمایشگاه ها، کنفرانس های حضوری و غیر حضوری برای آشنایی با فرهنگ و سنت قرض الحسنه برای عموم مردم جامعه. 4- تولید آثار جدید و کاربردی از جمله کلیپ ها، تبلیغات و تصاویر نوین برای معرفی بانکداری قرض الحسنه. 

5- یکی از وظایف بانک مرکزی و دولت ها تغییر نگرش قوانین و مقررات بانکداری تجاری با بانکداری قرض الحسنه است که پیشنهادات نگارنده برای تسهیل و همکاری در قوانین حاکم بر نظام بانکداری قرض الحسنه به این شرح است:

 1-5- کاهش سهم ذخیره قانونی.

 2-5- حذف پرداخت تسهیلات وام ازدواج به این گونه بانک ها یا تخصیص خط اعتباری به آنها در این خصوص.

3-5- تخصیص خط ارزی.

 4-5- تخصیص خط اعتباری یا مجوز بانک عامل در زمینه های اشتغال، درمان، ضروری، مسکن و..

5-5- تسهیل در قوانین افتتاح حساب ارگان ها و شرکت های دولتی در بانک های تخصصی قرض الحسنه به منظور رفع احتیاجات ضروری و حل مشکلات کسری بودجه منابع این ارگان ها و دولت. 

 6-5- تلفیق صندوق های قرض الحسنه در بانک های تخصصی قرض الحسنه.

6-6- استفاده از سایر عقود اسلامی برای توسعه فعالیت های تامین مالی جمعی و جذب منابع قرض الحسنه به منظور ترویج سنت قرض الحسنه با کمک ابزارهای مالی. 

 نشریه سیمای بانکداری

شماره ۳۸،مهر ماه ۱۴۰۰