آسیب شناسی و کارکرد شوراها در تصمیم گیری های جامعه

مشورت کنید و افکار خود را با هم بسنجید تا از میان آنها راستی زاییده شود. امام علی (ع)

سال 95 به پایان راه خود نزدیک می شود. سالی که در آن شاهد رویدادهای ملی، منطقه ای و جهانی بسیاری بوده ایم. از درگیری های خاورمیانه گرفته تا روی کارآمدن ترامپ در امریکا و در داخل کشور، بحث بر سر کارآمدی یا ناکارآمدی برجام، نهی رهبری به احمدی نژاد به کاندیداتوری در انتخابات ریاست جمهوری آینده و ناگهان درگذشت آیت الله هاشمی در دی ماه، برخی از مهمترین اخبار را به خود اختصاص داده است. اما دغدغه این روزهای مردم به دور از تمام اتفاقات این سال، تامین مایحتاج شب عید، خانه تکانی منزل و تهیه لباس های نو برای خانواده است. تا امیدوار باشند سال جدید، سالی خوش و همراه با موفقیت در مراحل زندگی باشد.

اما در ابتدای سال 96 و در اردیبهشت ماه آن شاهد یک رویداد عظیم خواهیم بود دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری و پنجمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا، دو انتخاباتی که به واسطه قانون تجمیع انتخابات همزمان برگزار می شود و این امر زمینه ساز تکاپو و فعالیت های میدانی برای کسانی است که قصد کاندیداتوری در انتخابات، (خصوصا شوراهای شهر و روستا) با انگیزه های متفاوت برای عرضه و نمایان شدن را دارند.

اصل یکصدم قانون اساسی

تشکیلات شوراها به خاطر جایگاه آن در قانون اساسی اولین بار در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی در سال 1377 بنیان نهاده شد. و تاکنون شاهد برگزاری چهار دوره انتخاباتی با عمر 18 ساله هستیم. طبق اصل یکصدم قانون اساسی برای پیشبرد سریع برنامه های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان، یا استان با نظارت شورایی به نام شورای ده، بخش، شهر، یا استان صورت می گیرد، که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب می کنند. این اصل نشان دهنده جایگاه مهم و اساسی شوراها در تصمیم گیری ها و اداره امور جامعه است. اما سوالی که در اینجا پیش می آید این است که آیا شوراها توانستند نقش خود را به خوبی ایفا کنند و در پیشبرد برنامه ها کارایی لازم را داشته باشند؟

با بررسی های میدانی و پرسش از مردم و صاحبنظران عملا به این نتیجه می رسیم که حجم زیادی از مردم  از عملکرد شوراها ناراضی هستند و این دلیلی است تا به دنبال کشف علل آن و ارائه پیشنهاداتی برای بهتر شدن عملکرد شوراها باشیم.

نگاه قومی و طایفه ای به کاندیداها

انتخابات شوراها در دو سطح شهر و روستا برگزار می شود و هر شهر و یا روستا یک حوزه انتخابیه محسوب می شود. با نگاهی به تعداد شهرها و جمعیت آن ها در می بابیم از مجموع بیش از 1000 شهر در ایران، کمتر از صد شهر جمعیتی بیش از صد هزار نفر را دارند و بیش از نود درصد شهرها با جمعیت کمتر از صد هزار نفر، شهرهای کوچکی بوده که احتمالا شهروندان درای قرابت خویشاوندی و یا با سابقه آشنایی هستند و هنوز مناسبات قومی و طایفه ای در آن جا نقش مهمی دارد و این امر می تواند یکی از عوامل مهم در انتخاب کاندیدای شورا از سوی مردم باشد چرا که طیف گسترده ای از مردم ترجیح می دهند فارغ از نگاه به تخصص، توانمندی و تجربه داوطلبین شوراها به فردی از قوم و یا طایفه خود رای دهند که دلیل آن به خاطر تعصب به طایفه و یا احتمالا، زود به نتیجه رسیدن درخواست ها در صورت پیروزی هم طایفه ای خود در آینده می تواند باشد

نبود و یا کمبود شاخص های مناسب برای داوطلبی شورا در قانون باعث شده است تا افراد بسیاری با صرف داشتن حداقل سن 25 سال و مدرک تحصیلی لیسانس (مدرک تحصیلی لیسانس برای شهرهای بالای 20 هزار نفر و فوق دیپلم برای زیر 20 هزار نفر) خود را برای این عرصه محک زده و میزان جایگاه اجتماعی خود را بسنجند و یا احتمالا این حضور، فقط سابقه ای برای برنامه های اجتماعی و سیاسی آینده باشد.

نقش نظارتی شوراها

یکی از مهمترین نقش های شورای شهر، نقش نظارتی آن بر مجموعه شهرداری می باشد. اما لازمه ناظر بودن بر مجریان اشرافیت دقیق و کامل بر قوانین و مقررات بوده و ناظری می تواند موفق و نظارتی می تواند دقیق باشد که ناظرین تبحر و آشناییت بیشتری نسبت به قوانین از مجریان داشته باشند. موضوعی که اگر چنین نباشد شورا کارکرد مفیدی نخواهد داشت و  این نهاد به یک جایگاه تشریفاتی تنزل پیدا می کند و لوایح ارسالی شهرداری با دقت نظر لازم بررسی نخواهد شد و نقش نظارتی شورا بر امور مالی شهرداری، تهیه بودجه مناسب، مسائل عمرانی و شهرسازی و سایر امور محوله طبق قانون به شوراها به درستی انجام نخواهد شد.

از دیگر نقش های مهم شورای شهر، انتخاب شهردار می باشد فردی که می بایست به مدت 4 سال مسوولیت بالاترین مقام اجرایی یک شهر را در دست بگیرد و ضمن مدیریت شایسته در سازمان خود به همراه مجموعه عوامل شهرداری به گونه ای به خدمت رسانی به شهروندان بپردازند که یک روز هم ارائه خدمات وقفه نپذیرد. چنانچه شورا نتواند فرد مناسب را برای تصدی این مسوولیت انتخاب کند و بررسی های لازم صورت نپذیرد و ملاک های انتخاب شهردار، اصولی و برپایه توانمندی، تخصص و تجربه نباشد پس از عملکرد ضعیف شهردار منتخب شاهد بروز نارضایتی در میان شهروندان و همچنین ناکارآمدی سازمانی و شروع ایجاد تنش و درگیری بین اعضای شورا و شهردار و یا بین خود اعضا خواهیم بود.

طبق قانون، انتخابات شوراها تنها انتخاباتی است که نظارت آن نه از سوی شورای نگهبان بلکه از سوی مجلس شورای اسلامی است و هیات نظارت انتخابات در شهرستان ها معمولا از سوی نماینده منتخب همان حوزه انتخابیه تعیین می شود. نماینده ای که خود از انتخابات دیگری توسط مردم منطقه انتخاب شده و احیانا در دوره های بعد هم قصد کاندیداتوری و انتخاب مجدد دارد و نیازمند برنامه ریزی برای حفظ جایگاه خود و کسب رای در دوره بعد می باشد!. وی بر حسب شناخت خود 5 نفر را به عنوان هیات نظارت شهرستان و 3 نفر را به عنوان هیات نظارت بخش تعیین می کند. و این هیات ها به بررسی صلاحیت معتمدین هیات اجرایی و داوطلبین و در نهایت به صحت انتخابات آن محل می پردازد.

جایگاه اجتماعی شوراها

با نگاهی به وظایف شوراها در می یابیم که جایگاه اجتماعی شوراها بیش از دیگر امور بارزتر می باشد و چنانچه شورا وارد فضاهای دیگر شود کارکرد اصلی خود را از دست داده و شاهد جهت گیری و دسته بندی در  شورا خواهیم بود و ممکن است در برخی مواقع، حتی در تصمیم گیری برای مصوبات، از تصمیم گروه خود تبعیت نموده و منافع اشخاص را بر منافع عموم ترجیح دهند و زیان و خسران آن را مردم شهر باید تحمل نمایند.

تصمیمات شوراها در مصوبات، برپایه رای اکثریت حاضرین می باشد و این یک اصل است که جمع بر تصمیم اکثریت احترام بگذارد و تصمیم برآمده در نهایت مورد پذیرش همه باشد و درصورت تایید نشدن رای اقلیت، مسئله ای جهت ایجاد تنش و درگیری بین اعضا نشود. پس این نیازمند آن است کسانی وارد این عرصه شوند که دارای روحیه کار جمعی و به دور از خود بینی و با سعه صدر و تحمل بالا باشند.

عمر کوتاه شوراها در کشور و مشکلات و نامشخص بودن برخی قوانین و مقررات، شاید دلیل دیگری باشد که هنوز شوراها به جایگاه مطلوب و شایسته خود نرسیده اند و هنوز در مرحله گذار قرار دارد تا با آزمون و خطاها و به مرز پختگی رسیدن به مرحله بلوغ رسیده و در آینده شاهد اثرگذاری موثر و کارآمد شوراها در تصمیم گیری های اداره امور جامعه بوده و همگان از خدمات آنان، بهره مند شوند.

سخن پایانی

در پایان، بیایید جهت داشتن شهری زیبا، آباد، پر رونق و بانشاط، در صورت داشتن تخصص و توانمندی لازم، وارد عرصه داوطلبی شوراها شویم و ما هم با بررسی های لازم، کسانی را انتخاب نماییم که به درستی می توانند در جهت عمران و آبادانی شهرمان توانا باشند.