نسبیت گرایی بر اساس شهود عرفانی

نگرش چوانگ تزو نسبت به « تضادها » و « تمایزات » که معمولا مقبول « ارزش- های » فرهنگی، زیباشناسی، یا اخلاقی می باشند، دقیقا همان چیزی است که به اصطلاح « نسبیت گرایی relativism » نام گرفته اند، که از این تسمیه نه چیزی بیش دارند و نه کم. همین برداشت هم در مورد لائو تزو مصداق دارد. و این پنداشت درواقع مبین نظر نسبیت گرایی ارزش ها است که از اهمیتی بس والا برخوردار است؛ و باید به خاطر بسپاریم که این نسبیت گرایی از آن نوع متداولی نیست که در سطح تجربی (empirical) مقبول فلسفه ارسطو یا در سطح عملی (pragmatic) مکتب مصلحت گرایی جان دیویی، زندگی اجتمایی می شناسیم.

نوع غریبی از نسبیت گرایی است که بر اساس شهود عرفانی استوار است: که در تجربه وحدت و کثرت وجود ( the Unity and Multiplicity of existence ) مطرح است. این همان فلسفه « عدم تفرق، ( تجرد ) undiffrentiation » است که محصول طبیعی تجربه متافیزیکی حقیقت است، تجربه ای که در آن حقیقت مشهود می شود، زیرا به محض اینکه حجاب کنار می رود ( unfolds ) دوباره به وحدت مبدایی باز می گردد، و هنگامی که محجوب باشیم کثرت متنوع اعیان خود را می نمایانند. (1)

***

[سهراب سپهری]

آنی بود ، در ها وا شده بود .

برگی نه، شاخی نه، باغ فنا پیدا شده بود.

مرغان مکان خاموش، این خاموش، آن خاموش. خاموشی گویا شده بود.

آن پهنه چه بود : با میشی ، گرگی همپا شده بود.

نقش صدا کم رنگ ، نقش ندا کم رنگ .پرده مگر تا شده بود؟

من رفته ، ما بی ما شده بود. زیبایی تنهاشده بود. هر رودی ، دریا، هر بودی ، بودا شده بود.

***

[یزدانپناه عسکری]

در وحدت مبدا، فکر؛ فهم ناب دارد. درک مستقیم است و حفظ تمامیت آدمی را بلد است.

_______

1 - ایزوتسو، توشی هیکو ایزوتسو ،تصوف ابن عربی و تائویسم(Sufism and Taoism) بررسی تطبیقی مفاهیم کلیدی فلسفی، توشی هیکو ایزوتسو(Toshihiko Izutsu) ترجمه، تحشیه و تحقیق: حسین مریدی.