ارزیابی آبشویی اولیه خاک و اصلاح شرایط شوری و قلیایی در آبیاری سطحی

با هدف بررسی توانایی کیفیت­های متفاوت آب و زهاب و تأثیر روش­های آبشویی متناوب و پیوسته بر شوری­­زدایی خاک­های رسی این منطقه، آزمایش­های آبشویی در کرت­هایی با ابعاد 5/1×5/1 متر در اراضی کشت و صنعت نیشکر سلمان فارسی انجام گرفت. بافت خاک اراضی رسی و شوری اولیه عصاره اشباع خاک در لایه 30-0 سانتی­متری 71/184 دسی­زیمنس بر متر بود. پیرامون کرت­ها تا عمق 30 سانتی­متری نسبت به نشت جانبی عایق­سازی و برای جلوگیری از تبخیر، سطح آنها با ورقه­های نایلونی پوشانده شد. ترکیب سه کیفیت آب با هدایت­های الکتریکی؛ 61/2 (آب رودخانه کارون)، 0/6 و 0/9 دسی­زیمنس بر متر (از اختلاط زهاب این کشت و صنعت با آب رودخانه کارون) و سه روش آبشویی پیوسته (کاربرد 120 سانتی­متر آب)، متناوب با دو انقطاع (کاربرد دو دور 60 سانتی­متری آب با فواصل شش روزه) و متناوب با چهار انقطاع (کاربرد چهار دور 30 سانتی­متری آب با فواصل شش روزه) به صورت 11 تیمار با سه تکرار در فصل­های تابستان و پاییز سال 1391در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. تیمارها شامل؛ آبشویی با آب کارون به صورت پیوسته (F1) و متناوب با دو و چهار انقطاع (F2 و F4)، آبشویی با زهاب با شوری 0/6 دسی­زیمنس بر متر به صورت پیوسته (M1) و متناوب با دو و چهار انقطاع (M2 و M4) و آبشویی با زهاب با شوری 0/9 دسی­زیمنس بر متر به صورت پیوسته (D1) و متناوب با دو و چهار انقطاع (D2 و D4)، 60 سانتی­متر آبشویی با آب کارون و سپس 60 سانتی­متر آبشویی با زهاب با شوری 0/9 دسی­زیمنس به صورت متناوب با فاصله شش روز (D1F1) و دو دور آبشویی با 30 سانتی­متر آب کارون و سپس دو دور آبشویی با 30 سانتی­متر زهاب با شوری 0/9 دسی­زیمنس به صورت متناوب با فواصل شش روز (D2F2) بودند. بر اساس نتایج به دست آمده، کمترین شوری در عمق 30-0 سانتی­متری در بین تیمارها، مربوط به تیمار F4،  32/4 دسی­زیمنس بر متر بود. به جز این تیمار، در هیچ یک از تیمارها شوری عصاره اشباع خاک پس از آبشویی به کمتر از 0/5 دسی­زیمنس بر متر نرسید. برآورد می­شود که صرفه­جویی ناشی از مصرف 120 سانتی­متر زهاب با شوری به ترتیب 0/6 و 0/9 دسی­زیمنس بر متر، موجب کاهش مصرف آب کارون برای آبشویی به مقدار به ترتیب 70 و 53 درصد در آبشویی متناوب با چهار انقطاع می­گردید. ایجاد چهار انقطاع در روند آبشویی، در مقایسه با آبشویی پیوسته، در کاربرد آب کارون و زهاب­های با شوری 0/6 و 0/9 دسی­زیمنس بر متر به عنوان آب آبشویی، موجب صرفه جویی به ترتیب  16، 19 و 23 درصد در مقدار آب آبشویی گردید، بنابراین می­توان چنین نتیجه گرفت که افزایش تعداد انقطاع بر روند آبشویی موثر بوده و در کاربرد آب­هایی با کیفیت­های پایین­تر، کارآیی بیشتری دارد. استفاده نوبتی و یا ترتیبی آب­هایی با کیفیت متفاوت، بر آبشویی املاح اثر بیشتری داشت، تا اختلاط آنها قبل از اعمال در آبشویی. تیمارهای F2 و F4 به ترتیب موجب بیشترین بهبود در وضعیت سدیمی خاک مورد مطالعه شدند و تیمارهای D1، D2 و D4 به ترتیب کمترین تاثیر را بر کاهش نسبت جذب سدیم داشتند. با کاهش نسبت جذب سدیم به کمتر از 8 در عمق عایق­سازی شده در تیمارهای F2، F4، M2، M4، D1F1 و D2F2 مشکل سدیمی در این شش تیمار کاملاً مرتفع شد. به جز تیمار D1، باقی تیمارها نیز در این لایه از خاک در گروه دارای مشکل سدیمی کم طبقه­بندی می­شوند، این امر همچنین نشان می­دهد که این نوع خاک، نیازی به ماده اصلاح کننده ندارد. مقدار آب مورد نیاز آبشویی برای اصلاح مشکل سدیمی در خاک­ مورد بررسی، کمتر از مقدار آب مورد نیاز برای حل مشکل شوری بود، به عبارت دیگر، سدیم زدایی سریع­تر از شوری زدایی انجام شد. به علت کاهش نسبت هیدروژن به کاتیون­های قلیایی، واکنش خاک در اثر تیمارهای آبشویی افزایش پیدا کرد. با این حال واکنش خاک مورد بررسی، چه قبل از آبشویی و چه بعد از آن، در محدوده قلیایی قرار نگرفت.