اصلاح نژاد زنبورعسل برای بهبود صفت بچه دهی کلنی ها در استان های مرکزی کشور (تهران، اصفهان، قزوین و مرکزی)

استفاده از ملکه های اصلاح شده و دارای صفات مطلوب تولیدی و رفتاری از عوامل مهم در موفقیت زنبورداری می باشد. در طرح جامع اصلاح نژاد زنبور عسل از سال 1378 لغایت 1395 و در طی 14 نسل برای انتخاب کلنی های برتر و بهبود صفات عملکردی کلنی های زنبور عسل تلاش شد. صفت تولید عسل در طی بهار و تابستان هر سال در مناطق ییلاقی استان های مرکزی و غربی و در کلنی های طرح تحت ارزیابی قرار گرفته و در پایان هر سال بهترین کلنی های طرح شامل 40 کلنی تولید کننده زنبوران نر و 100 کلنی مادری برای ایجاد نسل بعد انتخاب می گردید. عملیات پرورش ملکه در طی زمستان و در یکی از استان های جنوبی کشور انجام شد. در این مرحله از طرح و در بین سال های 1389 تا 1395کلنی های طرح از نسل 11 تا 14 مورد بررسی قرار گرفتند. وراثت پذیری صفت بچه دهی کلنی های زنبورعسل در نسل چهاردهم این جمعیت 31/0 و همبستگی ژنتیکی صفت بچه دهی با تولید عسل و رفتار دفاعی به ترتیب 51/0-و69/0- بود همبستگی فنوتیپی بچه دهی با تولید عسل و رفتار دفاعی به ترتیب 17/0- و 49/0- بود. روند فنوتیپی و ژنتیکی صفت بچه دهی کلنی ها نشان دهنده پیشرفت بچه دهی در کلنی های تحت بررسی می باشد به طوریکه میانگین فنوتیپی و ژنتیکی عسل تولیدی در طی 14 نسل از 05/2 به 13/0 و میانگین ژنتیکی تولید عسل از صفر به30/1- رسید. صفت بچه دهی علیرغم اینکه تحت تاثیر عوامل اقلیمی و مدیریتی می باشد از وراثت پذیری بالایی نیز برخوردار است. نتایج حاصل از این تحقیق نیز تایید کننده نتایج تحقیقات قبلی است که نشان دهنده پیشرفت صفت تحت بررسی می باشد. در ادامه این تحقیق علاوه بر تلاش برای بهبود صفات فوق در هسته مرکزی طرح اصلاح نژاد، ملکه های حاصل از طرح در زنبورستان های بخش خصوصی مورد ارزیابی قرار گرفته و نقاط ضعف و قوت ملکه های اصلاح شده در مقایسه با ملکه های شاهد برای تعیین نقاط ضعف و قوت طرح انجام شد. در این تحقیق با هدف بررسی عملکرد ملکه های اصلاح شده نسل سیزدهم در طرح اصلاح نژاد زنبورعسل ایران در مقایسه با ملکه های شاهد در زنبورستان های بخش خصوصی انجام شد. در ابتدا در منطقه پرورش ملکه در جنوب کشور تعدادی ملکه مادری در اختیار 5 تن از پرورش دهندگان ملکه قرار داده شد تا در لایه دوم طرح، این ملکه ها را تکثیر نموده و ملکه های حاصل را در اختیار زنبورداران لایه سوم قرار دهند. در واقع با این روش امکان ارزیابی و مقایسه تعداد بیشتری از ملکه های طرح در زنبورستان های بخش خصوصی در لایه سوم و در زنبورستان های استان های مختلف ایران فراهم گردید. برای ارزیابی ملکه ها در لایه سوم پرسشنامه های خاصی بر اساس طیف لیکرد طراحی و در اختیار زنبورداران استان های مختلف قرار گرفت تا ملکه های لایه سوم طرح را در کنار ملکه های شاهد ارزیابی نمایند. مقایسه ملکه های زنبور عسل طرح مذکور در با ملکه های شاهد نشان دهنده پیشرفت مطلوب صفات بچه دهی، رفتار دفاعی، زمستان گذرانی و پیشرفت نسبی تولید عسل بود. ارزیابی صفت بچه دهی در کلنی های شاهد و اصلاح شده لایه سوم طرح در زنبورستان های بخش خصوصی نشان داد که در بیشتر زنبورستان ها و در استان های مختلف، کلنی های اصلاح شده در لایه سوم برتر از کلنی های شاهد بودند بطوریکه در بعضی از زنبورستان ها علیرغم فضای محدود و فشردگی قا ب ها و جمعیت کلنی ها اقدام به تولید شاخون ننموده و تمایلی به بچه دهی نداشتند (05/0> P). نتایج ذکر شده نشان داد که تلاش انجام شده چند ساله برای دستیابی به میزان بچه دهی در حد مطلوب بوده، که به دلیل وضعیت ژنتیکی خاص، صفت بچه دهی از پیشرفت بیشتری برخوردار بوده و در ادامه ی این طرح نیز با ملحوظ نمودن نکات ظریفی مثل جلوگیری از هم خونی و هموزیگوتی آلل های جنسی می توان روند مذکور و برتری ملکه های اصلاح شده را حفظ نموده و از طرفی نیز در جهت تطبیق با شریط نامساعد و تنش های زنده و غیر زنده تلاش گردد تا در سال ها و زمان های بحرانی امکان بقا و تولید کلنی ها در شرایط نامساعدتر آینده را فراهم کنیم.