ارزیابی اثر کشاورزی حفاظتی بر کارآیی مصرف آب گندم در دشت تبریز

برای تولید محصولات کشاورزی در دشت تبریز- آذرشهر که در حاشیه شرقی دریاچه ارومیه قرار گرفته، به طور عمده از آب های زیرزمینی استفاده می شود. با توجه به کاهش معنی دار سطح آب زیرزمینی در این دشت، لازم است کارآیی مصرف آب و بهره وری انرژی در تولید محصولات کشاورزی در این دشت با راه کارها یا فناوری های مناسب و سازگار بهبود یابد. یکی از فناوری های در حال گسترش در عملیات کشاورزی در این دشت، کاربرد ادوات خاک ورزی حفاظتی است که به نظر می رسد استفاده از آن ها در حفاظت از منابع آب و خاک و بهبود کارآیی مصرف آب و انرژی موثر باشد؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر عملیات خاک ورزی حفاظتی و مرسوم (سنتی) در کارآیی مصرف آب، عملکرد محصول و بهره وری انرژی در تولید گندم در دشت تبریز- آذرشهر در دو سال زراعی 92-1391 و 93-1392 صورت گرفت. خاک ورزی سنتی شامل استفاده از گاوآهن برای شخم، کاربرد ادوات دیسک و تسطیح مزرعه بود. تیمار خاک ورزی حفاظتی شامل بی خاک ورزی با وجود بقایای گیاهی بود. در هر دو تیمار، از بذرکار برای کشت گندم استفاده گردید. مقدار آب مصرفی در هر نوبت آبیاری در هر دو مزرعه با خاک ورزی های مختلف اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد مقدار عملکرد کاه و کلش و شاخص برداشت گندم تحت تاثیر عملیات خاک ورزی قرار داشتند. با کاربرد تیمارهای خاک ورزی حفاظتی و سنتی، مقدار عملکرد کاه و کلش به ترتیب 3413 و 5527 کیلوگرم در هکتار و مقدار شاخص برداشت به ترتیب 51 و 38 درصد بود. علی رغم تغییر سیستم خاک ورزی و کاهش تعداد ادوات در خاک ورزی حفاظتی، کارآیی مصرف آب، عملکرد دانه و زیست توده گندم در هر دو سیستم خاک ورزی مشابه بوده و تغییر معنی داری نداشت و این یافته از مزایای خاک ورزی حفاظتی به شمار می رود. مقدار میانگین کارآیی مصرف آب بر مبنای آب مصرفی با بارش، برابر با 65/0 کیلوگرم بر مترمکعب، عملکرد دانه 3500 کیلوگرم در هکتار و زیست توده گندم 7971 کیلوگرم در هکتار بود. کاربرد سیستم خاک ورزی حفاظتی در مقایسه با خاک ورزی مرسوم (سنتی) موجب صرفه جویی در انرژی مصرفی به اندازه 12 درصد گردید. به نظر می رسد سیستم خاک ورزی حفاظتی از رویکرد ثبات کارآیی مصرف آب و صرفه جویی در انرژی، در تولید گندم در دشت تبریز- آذرشهر یک سیستم نسبتا بهینه ای باشد.واژه های کلیدی: بهره وری انرژی، خاک ورزی مرسوم، خاک ورزی حفاظتی، کارآیی مصرف آب، گندم آبی، عملکرد گندم