بررسی اثر تنش اکسیداتیو ناشی از تنش خشکی در ارقام مختلف گندم نان در شرایط تنش خشکی یر مرحله پر شدن دانه

کمبود آب یکی از مهمترین عوامل محدود کننده عملکرد در گیاهان زراعی محسوب می گردد. این بررسی با هدف تعیین میزان و نقش آنزیم ها ،ترکیبات آنتی اکسیدان و برخی خصوصیات فیزیولوژیک موثر بر عملکرد دانه در ده لاین مختلف شامل MV17 و گاسپارد (حساس)، زرین و شهریار، C-85D-13، C-78-14، الوند و پیشگام ( نیمه متحمل) و آذر2، و سرداری (متحمل گندم) در شرایط شاهد (آبیاری به روش معمول) و کم آبیاری (قطع آبیاری در مرحله بوتینگ) اجرا شد. پروژه در قالب طرح آزمایشی کرتهای خرد شده دو عاملی بر مبنای طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی و در سه تکرار انجام شد و نمونه گیری ها از زمان شروع گرده افشانی (زمان صفر) و7 ، 21 روز پس از آن صورت گرفت. این ارقام در سال های زراعی 90 و 1389 در مزرعه به نژادی بخش تحقیقات غلات موسسه اصلاح و تهیه نهال کشت شدند. اعمال تنش خشکی پس از گرده افشانی طی دو سال اجرای آزمایش نشان داد که واکنش ارقام و ژنوتیپ های مورد آزمایش در شرایط تنش خشکی با یکدیگر بسیار متفاوت بوده است بطوریکه بیشترین عملکرد دانه در ارقام پیشگام، آذر 2 و سرداری و کمترین آن در MV17 و گاسپارد دیده شد. تنش خشکی پس از گرده افشانی، در بین اجزا عملکرد بیشترین تاثیر را بر روی وزن هزار دانه داشت. با قطع آبیاری و افزایش شدت تنش خشکی فعالیت آنتی اکسیدانت های آنزیمی به جز آنزیم کاتالاز و آنتی اکسیدانت های غیر آنزیمی و همچنین محتوی مالون دی آلدهایدی در برگ پرچم افزایش یافت. در شرایط تنش خشکی رقم پیشگام بیشترین و گاسپارد و MV17 کمترین میزان فعالیت آنتی اکسیدانت های آنزیمی و غیر آنزیمی در آخرین مرحله (21 روز پس از گرده افشانی) داشتند. بالا بودن فعالیت آنتی اکسیدانت های آنزیمی و غیر آنزیمی در رقم پیشگام با پایین بودن میزان تولید مالون دی آلدهاید در این رقم همراه بود در حالیکه درارقام گاسپارد و MV17 عکس این حالت دیده شد. به نظر می رسد افزایش فعالیت آنتی اکسیدانت های آنزیمی و غیر آنزیمی در شرایط تنش خشکی بر عملکرد دانه تاثیر گذار بوده است و افزایش فعالیت این آنتی اکسیدانت ها باعث بهبود عملکرد در شرایط تنش شده است و احتمالا همین مسیله یکی از دلایل بالا بودن عملکرد ارقام سرداری، آذر 2 و پیشگام در شرایط تنش بوده است.این امر نشان می دهد که وجود این سازوکار آنزیمی یک شرط لازم و راهبرد قوی درمقابل تنش خشکی است ولی شرط کافی نیست و توانایی های دیگری مانند پتانسیل عملکرد بالا در شرایط مطلوب، توان انتقال مجدد قوی در شرایط تنش و بسیاری از مکانیزم های فیزیولوژیک دیگر بطور همزان می بایست در گیاه وجود داشته باشد تا گیاه بتواند در شرایط نامطلوب عملکرد بالا و باثباتی داشته باشد. این تحقیق بار دیگر بخوبی نشان می دهد که عملکرد یک فرایند چند متغیره و پیچیده است و نمی توان با داشتن فقط یک مکانیزیم به حداکثر تولید رسید. به همین خاطر پیشنهاد می شود که مولفه های فیزیولوژیک دیگری که در عملکرد دانه تاثیر گذارند نیز در همین ارقام و یا ارقام مشابه بررسی شوند تا پس از شناسایی شان با تجمیع آنها بتوان یک رقم برتر متحمل برای شرایط تنش خشکی تولید کرد. کلمات کلیدی: تنش خشکی، آنتی اکسیدانت های آنزیمی و غیر آنزیمی، فیزیولوژی عملکرد، گندم