مطالعه اثربخشی عملیات بیومکانیکی آبخیزداری در ترسیب کربن بمنظور اصلاح تغییرات اقلیمی

تقریبا تمامی بررسی های جهانی تغییر اقلیم ناشی از اثرات گلخانه ای گازهای کربنی را در سطح کره زمینتاییدمی نماید. ترسیب کربن در عرصه اراضی رهیافتی پایدار و فاقد مخاطرات زیست محیطی برای مواجهه با تبعات این پدیده است. انجام عملیات بیومکانیکی آبخیزداری یکی از ظرفیتصهای مهم در ترسیب کربن است. این پژوهش با هدف بررسی ظرفیت این عملیات در مناطق مختلف کشور (‮‭10‬ استان) در ترسیب کربن اتمسفری و پیشنهاد گزینه های بهینه برای این مناطق اجرا شد. بدین منظور در هر یک از استان های محل اجرا، یک یا چند سایت معرف انتخاب شد. سپس نقشه واحدکاری به کمک نقشه اجرایی و نقشهص های شیب و جهت شیب تهیه و با عملیات میدانی نمونهصبرداری خاک،زیست توده و لاشبرگ به صورت سیستماتیک تصادفی در سایت های مطالعاتی و شاهد انجام شد.اندازه گیری کربن آلی و دیگر آزمایشات خاک و نیز ضریب تبدیل کربن برای نمونه زیست توده و لاشبرگ محاسبه و ذخیره کربن در هکتار محاسبه شد. سپس مقادیر شاخصص های ترسیب کربن (خاک، زیست توده و لاشبرک، و کل کربن ترسیب یافته) در هر هکتار محاسبه شد. در نهایت اطلاعات پروژه ها تلفیق و پروژهصهای بیومکانیکی موفق درترسیب کربن در مناطق مختلف کشور انتخاب و اولویتصبندی شد. مناطق مورد بررسی بر اساس تشابه اقلیمی و فیزیکی و اولویت نرخ ترسیب کربن، در قالب مناطق همگن رده بندی شد. نتایج تحلیل داده های تحقیق در سطح ملی نشان داد که عملیات بیومکانیکی موجود در گروه اول که در دامنه های منطقه رویشی زاگرس قرار داشت، بیشترین پتانسیل ترسیب کربن را نشان دادند. این عملیات عمدتا به صورت درختکاری همراه با عملیات پخش سیلاب و آبخوانداری و بانکت بندی و سامانه های سنتی تراس بندی و سکوبندی همراه با کشت درخت و درختچه و یا همراه با زراعت بود. دراین گروه کمیت ترسیب از ‮‭3/41‬ تا ‮‭112/1‬ تن در هکتار وجود داشت. مع الوصف متوسط ترسیب کربن در این گروه به مراتب بالاتر از ارقام به دست آمده در دو گروه اقلیمی و جغرافیایی دیگر بود. سهم خاک در ترسیب کربن در این منطقه، حدود ‮‭95‬ تا بیش از ‮‭99‬ درصد از کربن ذخیره شده را شامل می شد. در شرایط اقلیمی گروه اول عملیات سنتی سکوبندی همراه با کشت درخت موفق تر از سایر اشکال عملیات بیومکانیکی بود.در مناطق گروهدوم، در قیاس با مناطق دو گروه دیگر، عملیات بیومکانیکی اجرا شده تاثیر چندانی در افزایش ظرفیت ترسیب کربن در عرصه نداشته اند. بیشترینتاثیر درترسیب کربن را بادامکاری دیم همراه بابانکت بندی در دو منطقه همگین اصفهان و پاکل استان مرکزی داشته بطوری که در دو حوزه یاد شده به ترتیب باترسیب ‮‭6/6‬ و ‮‭8/64‬ تن کربن در هکتار بیشترین کمیت ترسیب کربن را به خود اختصاص داده اند. در منطقه گروه سوم، عملیات بیومکانیکی شامل قرق، نهال کاری و بذرکاری در محدوده پخش سیلاب توانسته است بیش از ‮‭18‬ تن در هکتار کربن اتمسفری را ترسیب نماید. از کل میزان کربن ترسیب یافته در این منطقه بیش از ‮‭84‬ درصد آن در خاک ذخیره شده است.تحلیل کلی نتایج مبین آن است که عرصه های منابع طبیعی واقع در دامنه های زاگرس با اقالیم نیمه خشک و نیمه مرطوب و رژیم مدیترانه ای بالاترین ظرفیت ترسیب کربن را دارند. عرصه اراضی جنگلی ناحیه رویشی هیرکانی یا خزری در رتبه دوم تاثیرپذیری از اقدامات بیومکانیکی آبخیزداری هستند. در اقالیم مناطق خشک مرکز، جنوب و شرق و حتی شمال شرق کشور اثر عملیات احیایی بیومکانیکی آبخیزداری در ترسیب کربن نسبتا اندک بود. معذالک به نظر می رسد در این مناطق کشت گونه های درختی و درختچه ای بهتر از گونه هایعلفی می توانند در ترسیب کربن موفق عمل نمایند. کلمات کلیدی: ذخیره کربن، عملیات مدیریتی، پخش سیلاب، نهال کاری، بانکت بندی و تراس بندی