بررسی بهره وری آب و شبیه سازی عملکرد محصول در کشت پاییزه چغندرقند در استان خراسان رضوی- مطالعه موردی منطقه تربت جام

چغندرقند یک محصول دو ساله است که امکان کشت آن در پاییز و استفاده از عملکرد ریشه در بهار سال بعد در برخی مناطق وجود دارد. این تحقیق در شهرستان تربت جام با هدف بررسی امکان کشت پاییزه چغندرقند، دست یابی به ارقام مناسب، برآورد میزان آب مصرفی و کارایی مصرف آب در کشت چغندرقند پاییزه طی سال های ‮‭1388‬ تا ‮‭1390‬ اجرا شد. به این منظور آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به صورت نوارهای خرد شده با عامل افقی تاریخ کاشت چغندرقند (1 مهر و 1 آبان)، عامل عمودی ارقام (شامل 6 رقم داخلی و خارجی) و کرت های فرعی تاریخ برداشت (1 خرداد و 1 تیر) در اراضی متعلق به کارخانه قند جام انجام گردید. عملیات آبیاری تحت مدیریت کارشناس کشاورزی مزرعه کارخانه قند به روش نشتی انجام شد. برای اندازه گیری مقادیر آب ورودی و خروجی به تیمارها از فلوم های ذوزنقه ای ‭(WSC) ‬تیپ 4 استفاده به عمل آمد. نتایج نشان داد بین تاریخ های کاشت چغندرقند در اول مهر و اول آبان اختلاف معنی داری وجود داشت. کاشت زودتر باعث افزایش عملکرد همچنین افزایش میزان بولتینگ شد. بین ارقام از حیث عملکرد ریشه و قند (خالص و ناخالص) و میزان بولتینگ اختلاف معنی دار مشاهده گردید. رقم گیادا و موناتنو بالاترین عملکرد ریشه و کمترین میزان بولتینگ را دارا بودند. بین تاریخ های برداشت نیز اختلاف معنی داری وجود داشت. به طور کلی برداشت زودتر باعث کاهش عملکرد ریشه و قند خالص و ناخالص شد. بر اساس نتایج این پژوهش امکان کاشت چغندرقند پاییزه در منطقه تربت جام وجود دارد. در این شرایط میانگین عملکرد ریشه ‮‭47/3‬ تن در هکتار و حداکثر آن ‮‭76/9‬ تن در هکتار بود. میانگین درصد قند ‮‭14/9‬ درصد و حداکثر آن ‮‭18/7‬ درصد، میانگین میزان بولتینگ در ارقام مقاوم %2 و در رقم حساس %‮‭75‬ بود. کشت پاییزه چغندرقند در منطقه تربت جام بسته به زمان کاشت و برداشت بین 5 تا 7 نوبت آبیاری با حدود ‮‭10‬ هزار متر مکعب مصرف آب در هکتار نیاز دارد. در کشت بهاره چغندرقند منطقه، به طور متوسط ‮‭20‬ نوبت آبیاری با مصرف آب حدود ‮‭20‬ هزار متر مکعب در هکتار انجام می شود. یعنی در کشت پاییزه چغندرقند حداقل %‮‭50‬ کاهش در مصرف آب آبیاری انتظار می رود. شاخص کارایی مصرف آب در کشت معمول منطقه (بهاره) معادل ‮‭3/2‬ کیلوگرم بر متر مکعب و در کشت پاییزه ‮‭4/7‬ کیلوگرم بر متر مکعب برآورد گردید که از رشدی معادل %‮‭45‬ در کشت پاییزه برخوردار است. تاریخ کاشت اول آبان و برداشت اول تیر در مجموع دارای مناسب ترین شرایط از نظر عملکرد و کارایی مصرف آب است و برای این منطقه توصیه می شود. واژه های کلیدی: بهره وری آب، تربت جام، چغندرقند، کشت پاییزه