تحقیق و توسعه عوامل مفید و مواد کنترل بیولوژیک آفات و بیماریهای گیاهی در گلخانههای خیار و گوجه فرنگی"

استفاده بیرویه از سموم شیمیایی برای کنترل عوامل خسارتزا، مهمترین عامل برهم زننده تعادل طبیعی و نقطه آغاز انحراف در تولید طبیعی و سالم محصولات کشاورزی میباشد. در شرایط کشت گلخانه ای آفات، عوامل بیماری زای گیاهی و علف های هرز نیز با توجه به دسترسی آسان به منبع غذایی، از شرایط پیش آمده حداکثر استفاده را بهعمل آورده و جمعیت خود را به صورت تصاعدی افزایش می دهند و خسارت وارد میکنند. در مجموع بیش از ‮‭600‬ گونه عامل خسارتزا شامل انواع حشرات و کنهها، قارچها، باکتری ها، ویروسها، نماتدها و علف های هرز و سایر جانوران زیان آور به محصولات کشاورزی خسارت می زنند که تعداد ‮‭80‬ گونه از آنها از روی محصولات گلخانهای گزارش شده است. در حال حاضر روش غالب برای کنترل آفات گلخانهای، استفاده از ‮‭64‬ آفتکش شیمیایی است. بر اساس آمار غیررسمی متوسط مصرف سالیانه آفت کش ها در کشورمان، بیش از ‮‭20000‬ تن شامل انواع حشرهکش، کنه کش، قارچ کش، علف کش، حلزون کش و نماتدکش میباشد. در سال های اخیر، برای کاهش اثرات سو مصرف آفت کش ها سایر راه کارهای کنترل آفات بسیار مورد توجه قرار گرفته که یکی از این موارد کنترل بیولوژیک است. کنترل بیولوژیک به عنوان راهکار قابل قبول و جایگزین مناسب کنترل شیمیایی و سایر روش های سنتی در دنیا مطرح است. در این تحقیق بررسی کارایی یازده عامل بیولوژیک شامل پنج شکارگر و چهار پارازیتویید و یک قارچ بیمارگر و یک قارچ آنتاگونیست برای کنترل آفات و بیمارهای خیار و گوجهفرنگی گلخانه ای طی دو سال (‮‭1390-1389‬) در گلخانه های استان های تهران (شهرستان ورامین، پیشوا، تخت چنار) و اصفهان (مناطق تیران، دهاقان و بخش مرکزی) در مجموع به مساحت ‮‭50000‬ مترمربع انجام شد. در این آزمایش ها جمعیت آفات و دشمنان طبیعی آنها به صورت هفتگی پایش شد. نتایج نشان داد کنترل آفات و بیمارهای خیار و گوجهفرنگی گلخانه ای شامل شته، تریپس، سفیدبالک، مگس مینوز برگ، کنه تارتن و سفیدک پودری با موفقیت انجام شد. نتایج استفاده از کنه شکارگر ‭Amblyseius swirskii ‬برای کنترل جمعیت سفیدبالک در گلخانههای خیار نشان داد جمعیت بالای این کنه شکارگر به دلیل تغذیه از تخم و پوره سن اول سفیدبالک باعث جلوگیری از پراکندگی این آفت در سطح گلخانه شد. علاوه بر این، کنه سویرسکی توانست جمعیت تریپس ها را نیز کنترل نماید. کنه شکارگر ‭Amblyseius californicus ‬به دلیل قابلیت داشتن رژیمهای غذایی مکمل و عدم حساسیت به تراکم پایین کنه تارتن، جهت جلوگیری از تشکیل کلنیهای جدید کنه تارتن در گلخانه، در تراکمهای پایین میزبان استفاده شد. اما این کنه شکارگر در جمعیت های بالای آفت نمی تواند کارایی قابل قبولی داشته باشد بنابراین در نقاطی که آلودگی بیشتری دارند ‭(Hot spots) ‬از شکارگر ‭Phytoseiulus persimilis ‬که حرص و ولع بیشتری برای تغذیه از کنه تارتن دارد، استفاده شد. رهاسازی سن شکارگر ‭Macrolophus caliginosus ‬نیز در گلخانه های گوجهفرنگی توانست جمعیت آفاتی همچون سفیدبالک و مگس مینوز را کنترل کند. نتایج کاربرد تریانوم- پی به میزان ‮‭40‬ و ‮‭30‬ گرم به ازای هزار گیاه مشابه قارچکش کاربندازیم عمل کرده و به طور معنیداری باعث کنترل بیماری گردید. این نتایج نشان داد علاوه بر رهاسازی به موقع دشمنان طبیعی اقدامات کشاورز نیز می تواند تاثیرات تعیینکننده ای در روند برنامه های کنترل بیولوژیک داشته باشد و در نهایت کنترل بیولوژیک نه تنها باعث کاهش محصول نمی شود بلکه در بسیاری از موارد افزایش کیفیت و کمیت محصول را نیز در پی داشته است. مقدار محصول برداشت شده در محصول خیار، 5/%‮‭17‬ و در محصول گوجهفرنگی بیش از %‮‭20‬ افزایش داشته است. در این تحقیق نشان داده شد به دلیل به کارگیری عوامل کنترل بیولوژیک و رهاسازی های مکرر و موفقیت آمیز آنها، سم پاشی ها حذف و یا به حداقل رسید و شرایط جدید به وجود آمده فرصت بسیار مناسبی را برای نقش آفرینی دشمنان طبیعی آفات گلخانه ای از جمله مگسهای شکارگر ‭Coenosia spp. ‬در کنترل مگس های بالغ مینوز برگ سبزی فراهم کرد. با توجه به حضور غالب دشمنان طبیعی بومی و قابلیت آنها در کنترل آفات در پایان فصل کشت، مشخص شد دشمنان طبیعی وارداتی مورد استفاده در این طرح می توانند بدون نگرانی از غالب شدن بر فون بومی منطقه استفاده شوند و در صورت رهاسازی در زمان مناسب می توانند در کنترل آفات گلخانه های خیار و گوجهفرنگی موثر واقع شوند. بنابراین کاربرد این عوامل در چارچوب برنامه مدیریت تلفیقی عوامل خسارتزای محصولات گلخانهای توصیه میشوند. در ابتدای شروع این طرح عوامل مفیدی مانند سن ‭Macrolophus caliginosus (‬میریکالض)، زنبور ‭Diglyphus isaea (‬میگلیفوسض)، کنه شکارگر ‭Amblyseius swiriskii (‬سویرسکیض)، کنه شکارگر ‭A. californicus (‬اسپیکالض)، کنه شکارگر ‭Phytoseiulus persimilis (‬اسپایدکسض)، زنبور پارازیتویید ‭Encarsia formosa (‬ان استریپض)، زنبور پارازیتویید ‭Eretmocerus eremicus (‬ارکالض)، زنبور پارازیتویید ‭Aphidius colemani (‬آفیپارض) پشه شته خوار ‭Aphidoletes aphidimyza (‬آفیدندض)، زنبور پارازیتویید ‭Aphidius ervi (‬ارویپارض)، زنبور پارازیتویید ‭Dacnusa sibrica (‬مینوزاض) و همچنین حشره کش میکروبی مایکوتالض ‭(Lecanicillium muscarium) ‬و قارچ آنتاگونیست ‭Trichoderma harzianum ‬استرین ‮‭22‬‭-T (‬تریانوم-پیض) مورد ارزیابی قرار گرفتند که درنهایت بهجز دو محصول ارویپار و مینوزا به دلیل عدم نیاز در گلخانه ها، سایر عوامل جهت استفاده در گلخانه ها توصیه و استفاده شدند. همچنین زنبور گردهافشان ‭Bombus terrestris (‬کندوی ناتاپولض) به دلیل توانایی در افزایش محصول و ترغیب کشاورز به استفاده از روش کنترل بیولوژیک در طرح استفاده شد. کلید واژه ها: کنترل بیولوژیک، پارازیتویید، شکارگر، زنبور گردهافشان، گوجهفرنگی و خیار گلخانه