بررسی عوامل اقتصادی- اجتماعی موثر بر توسعه صنعت گیاهان دارویی استان مرکزی

از حدود چهار دهه پیش تاکنون به واسطه توسعه واردات و تولیدات داروهای شیمیایی و از طرفی توسعه علوم پزشکی جدید در کشور و گرایش شدید پزشکان به تجویز داروهای شیمیایی و کم اطلاعی یا بی اطلاعی آنان از مزایا و نحوه مصرف گیاهان دارویی، به تدریج مصرف گیاهان دارویی کاهش یافت و در برخی موارد نیز حتی از ذهن مردم پاک شد. با این وجود، در یک دهه اخیر توجه جهانی به این گیاهان افزایش چشمگیری یافته و در ایران نیز روز به روز در حال برگشت به جایگاه قبلی است. اما وضعیت برنامه ریزی و توسعه این صنعت در ایران از شفافیت کافی برخوردار نیست. استان مهمی مانند استان مرکزی نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد و مسایلی چند مانع توسعه این صنعت شده است. تحقیق حاضر با هدف شناسایی عوامل و راهکارهای توسعه گیاهان دارویی استان مرکزی انجام یافته است. روش تحقیق پیمایشی بوده و جامعه آماری تحقیق نیز مدیران، مروجین و کارشناسان ترویج استان مرکزی می باشد. ابزار تحقیق پرسشنامه ای است که اعتبار آن با بررسی دیدگاه پنج نفر از مدیران و کارشناسان گیاهان دارویی و پایایی آن با انجام آزمون کرونباخ آلفا تایید شد(‮‭0/78‬). نتایج تحقیق نشان داد که در حوزه عوامل آموزشی و پژوهشی میزان تاثیر متغیرهای: صاطلاع رسانی و آموزش مردم در زمینه مصرف گیاهان دارویی از طریق تلویزیون ، ص آموزش پزشکان در زمینه فواید گیاهان دارویی ، ص قابلیت کاربردی نتایج تحقیقاتی روی گیاهان دارویی در توسعه این صنعت، بیش از سایر متغیرها است. از طرفی، نتایج آزمون تحلیل عاملی موید آن است که از میان هفت عامل اصلی تبیین کننده واریانس راهکارهای آموزشی و پژوهشی توسعه صنعت گیاهان دارویی، چهار عامل: ص آموزش و ترویج گیاهان دارویی (‮‭16/54‬‭=V)‬، صاستاندار مهارتی و اطلاع رسانی رادیویی و تلویزیونی (‮‭13/18‬‭=V)‬، ص آموزش فنی و حرفه ای (‮‭11/48‬‭=V) ‬و صتوسعه تحقیق (‮‭10/37‬‭=V) ‬در اولویت قرار دارند. در عین حال نتایج تحلیل واریانس کروسکال والیس نشانگر آن است که مشخصات فردی و حرفه ای و دیدگاهی کمتر اختلاف معنی داری در موقعیت راهکارهای پیشنهادی نمونه آماری در فرایند توسعه صنعت گیاهان دارویی ایجاد کرده اند. در این میان، پنج متغیر صسطح تحصیلات و صسابقه کار در بخش کشاورزی ، صوضعیت فعلی چشم انداز توسعه تجویز گیاهان دارویی توسط پزشکان ، صمیزان استفاده فعلی از ظرفیت گیاهان دارویی استان و صارزیابی وضعیت فعلی چشم انداز توسعه تولید گیاهان دارویی بیشتر در دیدگاه نمونه آماری در زمینه تاثیر برخی عوامل آموزشی، ترویجی و پژوهشی بر توسعه صنعت گیاهان دارویی اختلاف معنی داری ایجاد کرده است. از طرفی، شاخص صاقتصاد تولید، بازاریابی و بازاررسانی گیاهان دارویی بیش از حد صزیاد (‮‭4/2‬ از 5) در توسعه صنعت گیاهان دارویی موثرند و در این میان صتوجه به صادرات با کیفیت برای بقا و توسعه بازارهای خارجی گیاهان دارویی ایران و صتوانایی های علمی و تجربی تولیدکنندگان برای تولید به موقع گیاهان دارویی صادراتی و صکیفیت گیاهان دارویی موجود در بازار در اولویت قرار دارند. بخش دیگری از اهم نتایج تحقیق نشان داد که صبرنامه های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تاثیر زیادی در بهبود فرایند توسعه صنعت گیاهان دارویی دارند(‮‭3/92‬ از 5). در این میان، موضوعاتی مانند: حضور در نمایشگاه ها و برنامه های تبلیغاتی ملی و بین المللی گیاهان دارویی، مرجع واحد برای سیاست گذاری تولید، عرضه و صادرات گیاهان دارویی و تدوین برنامه های استانی برای توسعه تعاونی های تولید، عرضه و صادرات گیاهان دارویی و توسعه ارتباط تولیدکننده، صادرکننده و فروشندگان گیاهان دارویی واجد بیشترین تاثیر در بهبود برنامه های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و در نتیجه توسعه صنعت مذکور می باشند. از جانب دیگر میزان تاثیر صدانش فنی و مدیریتی دست اندرکاران در توسعه صنعت گیاهان دارویی با میانگین ‮‭4/24‬ از 5 در حد زیاد می باشد. در این میان، بیشترین میزان تاثیر را صدانش و مهارت شاغلین صنعت فرآوری گیاهان دارویی و صوجود و رعایت استانداردهای بهداشتی در بسته بندی گیاهان دارویی داشته است. کلمات کلیدی: صنعت گیاهان دارویی، استان مرکزی، آموزشی و پژوهشی، راهکارها، موضوعات اجتماعی-فرهنگی، مدیریت و سیاستگذاری. دانش فنی و مدیریتی دست اندرکاران، ابعاد اقتصاد تولید، بازاریابی و بازاررسانی، برنامه های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی.