ارزیابی مقاومت به خشکی ارقام گندم نان و دوروم در شرایط آب و هوایی داراب

کمبود نزولات آسمانی و توزیع نامناسب آن در مناطق جنوبی گرم و خشک کشور یکی از عوامل عمده کاهش محصول گندم در این مناطق می باشد. به کار گیری ارقام مقاوم به خشکی سازگار با مناطق گرم و خشک یکی از راههای عملی موثر در مقابله با خشکی به شمار می رود. به منظور ارزیابی مقاومت به خشکی ارقام گندم، آزمایش مزرعه ای حاضر در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی به صورت اسپلیت پلات در سه تکرار و در سه سال (‮‭1377-80‬) در معاونت تحقیقات کشاورزی فارس - داراب اجرا گردید. فاکتور اصلی شامل سه سطح آبیاری : ادامه آبیاری بر اساس نیاز آبی گندم (تیمار بدون تنش خشکی)، %‮‭25‬ کاهش آب مصرفی نسبت به آبیاری بدون تنش (تنش خشکی ملایم) و %‮‭50‬ کاهش آب مصرفی نسبت به آبیاری بدون تنش (تنش خشکی شدید) و فاکتور فرعی شامل ده رقم گندم به نامهای : ‮‭96-97‬) ‮‭95‬‭ESWYT (‬‮‭98-97‬) ، ‮‭65‬‭ESWYT(‬‮‭98-97‬) ،‮‭11‬‭ESWYT(‬‮‭97-96‬)،‮‭62‬‭ESWYT(‬‮‭97-96‬)، ‮‭12‬‭ESWYT(‬‮‭98-97‬)، ‮‭92‬‭ESWYT)‬، گندم دوروم رقم ‭SHUA/MALD ‬، رقم ‮‭20‬ سراسری ، رقم چمران (آتیلا) و رقم داراب 2 بود . برای ارزیابی میزان مقاومت به خشکی ارقام از چهار شاخص مقاومت به خشکی استفاده گردید: 1)2 ، ‭Tol ‬، 3‭) Gmp (Si ‬و 4‭) Ym . ‬بر اساس روش تحقیق تیمار اول آبیاری ( شاهد) را بر اساس کتاب نیاز آبی ‮‭4280‬ میلی متر در ‮‭16‬ نوبت ( هر 9 روز یکبار)، تیمار دوم آبیاری را‮‭3210‬ میلی متر در ‮‭12‬ نوبت (هر ‮‭12‬ روز یکبار) و تیمار سوم آبیاری را به میزان ‮‭2140‬ میلی متر در 8 نوبت ( هر ‮‭18‬ روزیکبار) آبیاری شد. نتایج آزمایش حاضر نشان داد که کاهش %‮‭25‬ آب مصرفی نسبت به آبیاری کامل (تنش خشکی ملایم) پارامترهای وزن دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در متر مربع، عملکرد دانه، شاخص برداشت، بیوماس و ارتفاع بوته را به ترتیب 4/،‮‭9 8‬/،‮‭7 9‬/،‮‭8 6‬/،‮‭7 21‬/،‮‭16/4 6‬ و ‮‭3/3‬ درصد و کاهش %‮‭50‬ آب مصرفی نسبت به آبیاری کامل (تنش خشکی شدید ) پارامترهای ذکر شده به ترتیب 3/،‮‭1 16‬/،‮‭8 22‬/،‮‭7 13‬/،‮‭9 40‬/،‮‭32/2 12‬ و ‮‭8/1‬ درصد کاهش داد. در بین ارقام مورد آزمایش میانگین عملکرد دانه رقم چمران، ‮‭96-97‬)‮‭92‬‭ESWYT) ‬،داراب2 و ‮‭97-98‬)‮‭65‬‭ESWYT) ‬به ترتیب از بقیه ارقام به طور معنی داری بیشتر بود. همچنین رفتار ارقام مورد آزمایش نسبت به تیمارهای آبیاری متفاوت بود. رقم چمران هم در شرایط رطوبتی بدون تنش و هم در شرایط رطوبتی دارای تنش نسبت به بقیه ارقام دارای عملکرد دانه زیادتری بود. برتری عملکرد دانه رقم چمران مربوط به بالا تر بودن بعضی از اجزای عملکرد دانه مانند تعداد سنبله در واحد سطح و تعداد دانه در سنبله بود. وزن دانه تاثیر کمتری در تفاوت عملکرد دانه داشت. همچنین تولید بیوماس زیادتر و شاخص برداشت زیاد از ویژه گی های مهم این رقم در داشتن پتانسیل تولید بالا بود. عملکرد رقم ‮‭97-98‬)‮‭65‬‭ESWYT) ‬در شرایط بدون تنش بالا و در شرایط دارای تنش رطوبتی پایین بود که نشانگر پایداری عملکرد پایین این رقم در محیط های با رژیم رطوبتی متفاوت بود. رقم ‮‭96-97‬)‮‭11‬‭ESWYT) ‬بر عکس رقم چمران هم در محیط بدون تنش و هم در محیط با تنش رطوبتی دارای عملکرد دانه پایین بود که نشان دهنده پتانسیل تولید کم این رقم بود. ارقامی مانند چمران و ‮‭96-97‬)‮‭92‬‭ESWYT) ‬که دارای عملکرد دانه بالا بودند جز ارقام زودرس و رقم ‮‭96-97‬)‮‭11‬‭ESWYT) ‬که داری کمترین عملکرد دانه بود جز ارقام دیرس بود. به نظر می رسد صفت زودرسی به عنوان یک مکانیزم کارآمد و قابل دسترس در منابع ژنتیکی از طریق امکان فرار از تنش های خشکی و گرمای آخر فصل می تواند نقش اساسی در مقابله با خشکی ایفا نماید. بر اساس کلیه شاخص های مقاومت به خشکی بکار رفته در ارزیابی ارقام مورد آزمایش، رقم چمران جز ارقام مقاوم به خشکی و رقم ‮‭96-97‬)‮‭11‬‭ESWYT) ‬حساسترین رقم نسبت به خشکی شناخته شد. بعد از رقم چمران ارقام ‮‭96-97‬)‮‭92‬‭ESWYT) ‬و ‮‭97-98‬)‮‭95‬‭ESWYT) ‬نیز مقاوم به خشکی بودند و با رقم چمران اختلاف معنی داری نداشتند.