ارزیابی تحمل به خشکی در توده های بومی مناطق گرم و خشک نخود تیپ دسی بانک ژن گیاهی ملی ایران

نخود یکی از لگوم های غذایی مهم کشاورزی دیم در نواحی شمال آفریقا و غرب آسیا می باشد . در این نواحی میزان نزولات جوی نه تنها پایین می باشد بلکه بسیار متغیر است، لذا تنش خشکی خصوصا خشکی انتهای فصل عمده ترین عامل کاهش عملکرد نخود در این نواحی شناخته شده است . خشکی انتهایی حاصل تخلیه رطوبت ذخیره شده خاک و افزایش میزان تبخیر اتمسفری قبل از مرحله پرشدن غلاف ها می باشد. از آنجایی که تحمل به تنش های محیطی به ویژه خشکی یکی از اهداف اصلاحی نخود می باشد ، لذا شناسایی و معرفی نمونه های متحمل به خشکی جهت انجام کارهای به زراعی و به نژادی قدم موثری در راه استفاده بهینه از منابع آب و خاک می باشد. با توجه به اینکه احتمال خوگیری و در نتیجه وجود صفات سازگاری در نمونه های موجود در مناطق گرم و خشک به دلیل دخالت انتخاب طبیعی بیشتر می باشد، در این تحقیق منابع ژرم پلاسم کلکسیون نخود دسی موجود در بانک ژن گیاهی ملی ایران که از مناطق گرم و خشک کشور جمع آوری شده بودند از لحاظ تحمل تنش خشکی طی یک برنامه سه ساله مورد ارزیابی قرار گرفتند. در سال اول به منظور تکثیر بذر، نمونه ها کشت گردیدند و ارزیابی صفات مورفولوژیکی و فنولوژیکی مختلف صورت گرفت. در سال دوم ژنوتیپ ها در قالب طرح آگمنت در معرض دو تیمار آبیاری ( آبیاری نرمال و قطع آبیاری از مرحله گلدهی به بعد) قرار گرفتند. ‮‭20‬ ژنوتیپ که دارای شاخص تحمل تنش بالاتر و یا شاخص حساسیت به تنش پایین تر بودند انتخاب شدند. در مرحله بعد این ‮‭20‬ ژنوتیپ انتخاب شده به همراه دو رقم کاکا، پیروز در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در دو شرایط کشت معمول (بدون تنش) و قطع آبیاری از زمان آغاز گلدهی تا پایان دوره رشد (تنش) مورد مطالعه قرار گرفتند. شاخص های کمی مقاومت و حساسیت به خشکی مانند شاخص تحمل تنش ‭(STI)‬، شاخص حساسیت به تنش ‭(SSI)‬، میانگین بهره وری ‭(MP)‬، میانگین هندسی بهره وری ‭(GMP)‬، شاخص تحمل ‭(TOL) ‬و میانگین هارمونیک ‭(HARM)‬، براساس عملکرد گیاه در دو شرایط تنش و نرمال محاسبه شدند. تنوع قابل توجهی میان ژنوتیپ ها از نظر صفات کمی مورد مطالعه و شاخص های مورد بررسی مشاهده شد. تجزیه به مولفه های اصلی و رسم نمودار بای پلات نشان داد که ژنوتیپهای ‮‭218625‬‭-KC-‬‮‭217667‬، ‭KC ‬و‮‭218553‬‭-KC ‬از نظر شاخص های مقاومت و پاسخ به خشکی نسبت به سایر ژنوتیپ ها برتر بودند. واژه های کلیدی : نخود دسی، تنش خشکی، شاخص های تحمل به خشکی.