بهبود کارآیی مصرف آب در اراضی شور پایین دست حوزه رودخانه کرخه

حوزه رودخانه کرخه یکی از مهمترین حوزه های رودخانه های ایران است که از دو زیر حوزه اصلی بنام های کرخه علیا (بالا دست) و کرخه سفلی (پایین دست) تشکیل شده است. کشاورزی در زیر حوزه بالا دست عمدتا بصورت دیم و در پایین دست بصورت آبی است.از مشکلات عمده تولید محصولات کشاورزی در مناطق پایین دست حوزه (دشت آزادگان) شوری خاک و بالا بودن سطح آب زیرزمینی است که باعث کاهش کارآیی مصرف آب محصولات مختلف شده است. در حال حاضر تخمین زده می شود که حدود ‮‭225000‬ هکتار از این اراضی با مشکل شوری مواجه باشند. هدف اصلی این طرح تلفیق و بکارگیری روش های مختلف مدیریتی نظیر بهبود روشهای آبیاری، اصلاح اراضی، روش های مناسب به زراعی و انتخاب ارقام متحمل به شوری بمنظور کنترل شوری و بهبود کارایی مصرف آب گیاهان در اراضی پایین دست حوزه می باشد. این طرح شامل پنج پروژه تحقیقاتی بشرح ذیل میباشد: 1- تعیین و ارزیابی کارآیی مصرف آب در اراضی شور و زهدار پایین دست حوزه کرخه (دشت آزادگان) 2- تعیین و ارزیابی بهترین روش های مدیریتی افزایش کارآیی مصرف آب در اراضی شور و زهدار پایین دست حوزه کرخه (دشت آزادگان) 3- جمع آوری و مقایسه عملکرد ارقام تجاری داخلی و خارجی گندم در اراضی شور پایین دست حوزه کرخه. 4- جمع آوری و مقایسه عملکرد ارقام تجاری داخلی و خارجی جو در اراضی شور پایین دست حوزه کرخه. 5- جمع آوری و مقایسه عملکرد ارقام تجاری داخلی و خارجی سورگوم در اراضی پایین دست حوزه کرخه. نتایج پروژه ارزیابی (پروژه 1) نشان داد که کارایی مصرف آب در این منطقه از ‮‭0/1‬ تا ‮‭1/2‬ کیلوگرم به متر مکعب متغیر است و علت آن مجموعهصای از عوامل نظیر شوری خاک، عمق سطح ایستابی، شوری آب زیرزمینی، تعداد آبیاری، مدیریت نامناسب توزیع آب در مزارع وسیع و سایر مدیریت های به زراعی می باشد. در پروژه دوم شش روش تلفیقی مدیریت آبیاری ( روش های نواری و کرتی)و سه مدیریت کشت بذر (سانتریفوژ، خطی کار تاکا و همدانی) با روش مدیریتی زارع (آبیاری نواری-کرتی و کاشت بذربا بذرپاش سانتریفوژ) به روش آزمون ‭t ‬مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که میزان مصرف آب در مدیریت آبیاری بهینه در دو سال آزمایش، بطور متوسط ‮‭36/7‬ درصد نسبت به روش مرسوم زارع کاهش داشت، در حالی که میانگین عملکرد در آبیاری نواری ‮‭19/3‬ درصد و در آبیاری کرتی ‮‭27/3‬ درصد نسبت به شاهد بیشتر بود. میانگین کارایی مصرف آب در روشهای نواری، کرتی و مرسوم زارع به ترتیب‮‭96‬/،‮‭0/88 0‬ و ‮‭0/53‬ کیلوگرم بر متر مکعب برآورد گردید. میزان عملکرد دانه بین روش مدیریتی زارع و تیمارهای مدیریتی اعمال شده اختلاف معنی دار نداشت، اما در سال دوم روش های نواری و کرتی تحت کشت خطی کار همدانی و تاکا از شاهد برتر بودند. در نهایت به دلیل برخی محدودیت های عملی در توصیه آبیاری نواری، روش آبیاری کرتی بطور عام برای این منطقه توصیه گردید. همچنین استفاده از روش های کاشت جوی پشته ای همدانی و خطی کار تاکا با مصرف بذر ‮‭180‬ کیلوگرم در هکتار که علاوه بر%‮‭40‬ صرفه جویی در مصرف بذر، باعث بهبود در درصد سبز شدن بذور شد توصیه گردید. در پروژه سوم پنج رقم تجاری گندم معرفی شده جهت کاشت در شرایط شور به همراه 2 رقم محلی در آبان ماه هر سال در کرتهای مورد نظر کشت گردیدند. رقم های مورد مطالعه روشن، کویر، بم، اکبری، سیستان، چمران و وریناک بود. آزمایش در قالب طر ح بلوک های کامل تصادفی و با سه تکرار انجام شد. مقایسه میانگین عملکرد دانه در سه سال نشان داد کهرقم های سیستان و وریناک به ترتیب بیشترین و کمترین میزان عملکرد دانه را تولید نمودند. متوسط عملکرد سه ساله ارقام سیستان، کویر، بم، چمران، روشن، اکبری و وریناک به ترتیب ‮‭72‬/،‮‭47 4‬/،‮‭42 4‬/،‮‭26 4‬/،‮‭06 4‬/،‮‭3/93 4‬ و ‮‭3/25‬ تن در هکتار بود. نتایج نشان داد که ارقام مورد مطالعه وزن دانه مشابهی داشتند. متوسط وزن دانه این ارقام از ‮‭35/6‬ تا ‮‭41/1‬ میلی گرم متفاوت بود. رقم های محلی چمران و وریناک عملکرد بیولویوژیک کمتری نسبت به بقیه تولید نمودند. بطور کلی افزایش در عملکرد دانه رقم هایی مانند بم، کویر، سیستان و اکبری بیشتر به دلیل افزایش در عملکرد بیولوژیک و افزایش تعداد دانه در خوشه بود. براساس مطالعه حاضر ارقام بم، کویر و به ویژه رقم سیستان پتانسیل تولید قابل توجهی در این اراضی داشتند. در پروژه چهارم ژنوتیپ های مورد مطالعه شامل 2 رقم جو (افضل و ریحان) و 4 لاین جدید کارون ا کویر (رقم نصرت)، ‮‭81-19‬‭-M-‬‮‭9-80‬ ، ‭M ‬و آنفارم 4 شوری (4‭-On) ‬بود. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و با سه تکرار انجام شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که آنفارم 4 شوری (4‭-On) ‬و افضل به ترتیب بیشترین و کمترین میزان عملکرد دانه را تولید نمودند. متوسط عملکرد دانه در طول سه سال برای آنفارم 4 شوری، ریحان، ‮‭81-19‬‭-M-‬‮‭9-80‬ ، ‭M ‬و کارون ا کویر و افضل به ترتیب ‮‭33‬/،‮‭12 3‬/،‮‭82 3‬/،‮‭01 2‬/،‮‭2/91 3‬ و ‮‭1/65‬ تن در هکتار بود. عملکرد ارقام مورد مطالعه همبستگی بالایی با ارتفاع ساقه و عملکرد بیولوژیکی داشت. عملکرد بیولوژیکی ارقام و لاینهای مورد مطالعه تفاوت معنی داری با یکدیگر نداشت. با این حال بیشترین میزان عملکرد بیولوژیک مربوط به لاین ‮‭80-9‬‭-M ‬بود. تفاوت عملکرد بیولوژیکی لاین های ‮‭99/6‬) ‮‭80-9‬‭-M ‬تن در هکتار)، کارون ا کویر (‮‭5/91‬ تن در هکتار) و آنفارم 4 شوری (‮‭6/56‬ تن در هکتار) معنی دار نبود. افضل با تولید ‮‭4/19‬ تن در هکتار کمترین میزان عملکرد بیولوژیک را داشت. لاینهای آنفارم 4 شوری (4‭-On) ‬و ‮‭81-19‬‭-M ‬به ترتیب بیشترین و کمترین وزن هزار دانه را بدون توجه به سال به خود اختصاص دادند. نتایج همچنین نشان داد که تفاوت بین شاخص برداشت ارقام و لاین های مورد مطالعه معنی دار نبود. میزان شاخص برداشت از ‮‭0/39‬ برای رقم افضل تا ‮‭0/46‬ برای لاین آنفارم 4 شوری متفاوت بود. با توجه به نتایج فوق واریته هایی مانند آنفارم 4 شوری (4‭-On)