: بررسی ارتباط خاک و پوشش دو گونه مرتعی ‭Atriplex leucoclada ‬و‭Suaeda vermiculata ‬و تحم ل پذیری این دو گونه به تنش شوری در شرایط آزمایشگاه و رویشگاههای طبیعی در استان هرمزگان

مدیریت اراضی شور به ویژه مراتع مناطق خشک و نیمه خشک امری لازم و ضروری است و به تحقیقات پایه در رابطه با گیاهان مرتعی که به این شرایط سازگارترند نیاز دارد. بنابراین شناخت مکانیسم های فیزیولوژی و بیوشیمیایی دخیل در بردباری گیاهان به تنش شوری عامل اساسی در انتخاب و معرفی گونه های گیاهی در چنین مناطقی می باشد که متاسفانه با توجه به حاد بودن مسیله شوری و موارد ذکر شده، تحقیقات قابل توجهی با تاکید بر شناخت مکانیسمهای فیزیولوژی گونه های مرتعی در ایران صورت نگرفته است. در این تحقیق تحمل پذیری دو گونه مرتعی ‭Atriplex leucoclada ‬و‭Suaeda vermiculata ‬به تنش شوری که بومی ایران و دارای ارزش غذایی بالایی برای دام است در شرایط آزمایشگاه و رویشگاه های طبیعی مورد بررسی قرار گرفت. مرحله جوا نه زنی، در دو نمک ‭NaCl ‬و ‭Na‬2‭SO‬4 در غلظتهای (،0 ،‮‭100‬ ،‮‭200‬ ،‮‭400 300‬ و ‮‭500‬) میلی مولار در سه دمای ،‮‭20 10‬ و ‮‭30‬ درجه سانتیگراد مورد بررسی قرار گرفت. ویژگی های مورد بررسی شامل درصد، سرعت و شاخص جوانه زنی، شاخص بنیه بذر، طول ساقه چه و ریشه چه می باشد. برای مقایسه اثرات غلظتهای مختلف هر یک از نمکها در سه دما و تاثیر غلظتهای یکسان در دو نمک از طرح فاکتوریل و آزمون تی تست استفاده شد. مرحله رشد در آزمایشگاه با غلظتهای (،0 ،‮‭100‬ ،‮‭200‬ ،‮‭400 300‬ و ‮‭500‬) میلی مولار ‭NaCl ‬و‭Na‬2‭SO‬4 در اتاق کنترل در تاریکی 8 و روشنایی ‮‭16‬ ساعته در دمای ‮‭20‬ درجه سانتی گراد انجام شد. صفات رشد، وزن خشک و تر، شاخص سطح برگ، طول ریشه، نسبت اندام هوایی به ریشه، پتانسیل آبی و محتوای نسبی آب برگ، محلولهای سازگار (پرولین، کربوهیدراتهای محلول)، و عناصر معدنی اندازه گیری شدند. برای آنالیز از تجزیه واریانس و آزمون دانکن در یک طرح کاملا تصادفی ونیزآزمون تی تست استفاده شد. نمونه برداری گیاه و خاک در یکی از رویشگاه های طبیعی استان در دشت سرچاهان، در منطقه حاجی آباد، انجام گرفت. نمونه های گیاهی از ریشه و اندام هوایی بطور تصادفی در دوره رشد رویشی برداشت شد. ویژگی های مورد بررسی شامل محلولهای سازگار (پرولین، کربوهیدرات های محلول) و عناصر بودند. نمونه برداری خاک گونه های مورد بررسی نیز در رویشگاه یاد شده از دو عمق سطحی (‮‭10-0‬) سانتیمتری و عمق زیر سطحی (‮‭45-10‬) سانتیمتری در پای بوته ها انجام شد. فاکتورهای بافت، هدایت الکتریکی، اسیدیته، بی کربنات، کربنات، کلر، منیزیم، پتاسیم، کلسیم، سدیم، نیتروژن و فسفر اندازه گیری شدند. تجزیه و تحلیل آماری در تمام مراحل آزمایشگاهی و طبیعی در نرم افزار‭SPSS ‬انجام گرفت. نتایج بررسی تاثیر نمک ‭NaCl ‬بر ویژگی های جوانه زنی هر دو گونه ‭Suaeda vermiculata ‬و ‭leucoclada Atriplex ‬نشان می دهد که با افزایش غلظت نمک ‭NaCl ‬تا حد معینی از شوری (‮‭200‬ میلی مولار) بیشتر صفات مورد مطالعه در مرحله جوانه زنی شامل درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، شاخص جوانه زنی و شاخص بنیه بذر به طور معنی داری در مقایسه با شاهد افزایش می یابند و نشان دهنده این مطلب است که افزایش غلظت نمک ‭NaCl ‬تا ‮‭200‬ میلی مولار باعث تحریک صفات جوانه زنی در هر دو گونه می شود. با افزایش غلظت نمک ‭NaCl ‬بیش از ‮‭200‬ میلی مولار صفات جوانه زنی هر دو گونه محدود شده و روند کاهشی دارد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که تحریک جوانه زنی هر دو گونه متاثر از نمک ‭NaCl ‬است به طوری که این نمک تا غلظت ‮‭200‬ میلی مولار تاثیر چشمگیری بر افزایش صفات جوانه زنی دارد؛ بنابراین هر دو گونه از نظر نوع واکنش به نمک ‭NaCl ‬در مرحله جوانه زنی هالوفیت اجباری و کلرور پسند محسوب می شوند. تنش ناشی از نمک ‭Na‬2‭SO‬4 در هر دو گونه ‭Suaeda vermiculata ‬و ‭leucoclada Atriplex ‬و در تمام سطوح شوری باعث کاهش معنی دار صفات مورد مطالعه در مرحله جوانه زنی شد که این مساله می تواند به علت ورود بیش از حد عناصر سم ی به گیاه و تخریب و کاهش فعالیت اندامک ها و آنزیم های سیتوپلاسم سلول های گیاهی باشد. نتایج مرحله رشد نشان می دهد که در گونه ‭Suaeda vermiculata ‬و در حضور نمک ‭NaCl ‬تمامی صفات مورد بررسی در مرحله رشد شامل وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه، نسبت وزن برگی ‭(LWR)‬، مولفه های نسبت سطح برگی ‭(LAR)‬، سطح ویژه برگی ‭(SLA)‬، ارتفاع گیاه و سطح برگی ‭(LA) ‬با افزایش شوری محیط تا ‮‭300‬ میلی مولار به طور معنی داری نسبت به شاهد افزایش یافت اما افزایش شوری بیش از ‮‭300‬ میلی مولار موجب کاهش معنی دار شاخص های رشد شد. واکنش گونه ‭Suaeda vermiculata ‬به تنش شوری حاصل از نمک ‭Na‬2‭SO‬4 مشابه نمک ‭NaCl ‬بود با این تفاوت که حداکثر رشد در غلظت ‮‭200‬ میلی مولار ‭Na‬2‭SO‬4 اتفاق افتاد درحالیکه در شوری های بالاتر شاخص های مورد بررسی در مرحله رشد تحت تاثیر قرار گرفته و بطور معنی داری کاهش یافتند. واکنش گونه ‭Atriplex leucoclada ‬به تنش شوری در هر دو نمک ‭NaCl ‬و ‭Na‬2‭SO‬4 به گونه ای است که با افزایش شوری محیط تا ‮‭300‬ میلی مولار پازامترهای رشد به طور معنی داری نسبت به شاهد افزایش یافته و با افزایش شوری بیش از ‮‭300‬ میلی مولار کاهش می یابند. در کل این طور می توان نتیجه گرفت که حضور نمک تا ‮‭300‬ میلی مولار نه تنها محدود کننده رشد گونه های ‭Suaeda vermiculata ‬و ‭Atriplex leucoclada ‬نیست بلکه باعث افزایش در شاخص های رشد نیز شد و نشان می دهد که این دو گونه در مرحله رشد جزو هالوفیت های اجباری هستند. نتایج تحقیق حاضر نیز نشان می دهد که مقدار ‭+ Na ‬و ‭- Cl ‬در برگ های گیاه ‭Suaeda vermiculata ‬بیشتر از ‭Atriplex leucoclada ‬است که دلیلی بر قابلیت بیشتر ‭Atriplex leucoclada ‬در دفع نمک و انتقال به سطح برگ ها است. به عبارت دیگر گیاه ‭Atriplex leucoclada ‬مقداری از محلول های نمکی را از طریق کرک های نمکی که بر روی سطوح برگی قرار دارند به بیرون دفع می کند. از سوی دیگر بخشی از یون ها در اندام هوایی و ریشه این گیاه تجمع می