شناسایی، تعیین تیپ های گیاهی، دوره گلدهی و جذابیت گیاهان مورد استفاده زنبورعسل در مراتع ییلاقی شرق مازندران (هزار جریب بهشهر)

چکیده به منظور بررسی وشناسایی گیاهان مورداستفاده زنبورعسل وتعیین جذابیت آنها درمراتع ییلاقی شرق مازندران تعداد 5 ایستگاه درمنطقه درجهت مطالعه صحرایی انتخاب گردید. با هماهنگی تعدادی اززنبورداران مجرب درمنطقه، کلنی های زنبور عسل درایستگاه های موردنظر مستقرگردیدند. ازآنجایی که شناخت گیاهان مورداستفاده زنبورعسل وتعیین جذابیت آنها و همچنین تعیین زمان گلدهی گیاهان که منجر به تهیه تقویم زنبورداری وپتانسیل زنبور پذیری مناطق خواهدشد زنبورداران رادرجابجایی وتنظیم زمان های ورود وخروج از مناطق زنبورداری یاری خواهد داد، اجرای طرح فوق دراستان مازندران از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. این تحقیق درمراتع ییلاقی هزارجریب بهشهر به وسعت تقریبی‮‭50000‬ هکتار انجام شد. برای این منطورگیاهان منطقه، شناسایی ومطالعات فنولوژیکی ونمونه برداری ازگیاهان مورداستفاده زنبورعسل انجام گرفت. به منظور تعیین جذابیت گونه های گیاهی تعداد زنبورومدت زمان استقرار زنبور عسل برای هرگونه درفواصل مختلف ازکلنی ها ثبت شد. با انجام آزمایش ارتمن ‭Erdtman)) ‬برروی گرده بساک گلها وگرده های جمع آوری شده از زنبورعسل توسط تله گرده گیر ومقایسه بین آنها گیاهان موردتوجه زنبورعسل شناسایی شدند. همچنین با شناسایی گرده های موجود در نمونه عسل جمع آوری شده با انجام روش ‭Stoke law ‬گیاهان شهدزا مشخص گردیدند. با استفاده ازسه روش مشاهده مستقیم فعالیت زنبورعسل روی گونه گیاهان ومقایسه گرده گیاه باگرده موجود درتله گرده گیر و گرده آنها درنمونه عسل اقدام به تفکیک گیاهان به عنوان مولد شهد، گرده ویا هردو (شهد،گرده) نمودیم. تحقیقات به روش مشاهده مستقیم فعالیت زنبور عسل ومدت زمان استقرار زنبور عسل روی گیاه و همچنین با شناسایی دانه های گرده جمع آوری شده از تله گرده گیر و شناسایی دانه های گرده موجود در عسل درمراتع ییلاقی هزار جریب بهشهر مازندران انجام شد. درنهایت‮‭31‬ تیره، ‮‭76‬سرده(جنس) و ‮‭94‬ گونه گیاهی شناسایی گردید. ازبین گیاهان شناخته شده تعداد ‮‭16‬ گونه (‮‭02‬/%‮‭17‬ گونه ها) از تیره‭Labiatae (‬نعناییان) ، تعداد ‮‭13‬ گونه (‮‭83‬/%‮‭13‬ گونه ها ) ازتیره ‭Compositae ( ‬مرکبان) ، تعداد ‮‭12‬ گونه (‮‭76‬/%‮‭12‬ گونه ها ) از تیره ‭Rosaceae ( ‬گلسرخیان ) ، تعداد ‮‭11‬گونه (‮‭70‬/%‮‭11‬ گونه ها ) ازتیره ‭Leguminosae ( ‬بقولات ) ، تعداد 7 گونه (‮‭45‬/%7 گونه ها) ازتیره ‭Cruciferae ( ‬شب بوییان) ، تعداد 4 گونه (‮‭25‬/%4 گونه ها) ازتیره ‭Boraginaceae (‬گاوزبان)، تعداد 2 گونه (‮‭13‬/%2 گونه ها) ازتیره ‭Papaveraceae ( ‬شقایق) ، تعداد 2گونه (‮‭13‬/%2 گونه ها) ازتیره ‭Scrophulariaceae ( ‬سیزاب) ، تعداد 2گونه (‮‭13‬/%2 گونه ها) ازتیره ‭Berberidaceae (‬زرشک ) ، تعداد 2گونه (‮‭13‬/%2 گونه ها) ازتیره ‭Corylaceae(‬فندوق)، تعداد 2 گونه (‮‭13‬/%2 گونه ها) ازتیره ‭Malvaceae (‬ختمی) ، تعداد 2 گونه (‮‭13‬/%2 گونه ها) ازتیره ‭Caprifoliaceae (‬پیچ امین الدوله) هستند. تعدا د ‮‭75‬ گونه(‮‭79/78‬ % گونه ها) متعلق به تیره های ذکرشده است وتعداد ‮‭19‬ گونه باقی مانده (‮‭20/21‬ % گونه ها ) به سایرتیره ها تعلق دارند. ازگونه های گیاهی شناخته شده تعداد ‮‭71‬گونه (‮‭53‬/%‮‭75‬ گونه ها) علفی هستندکه‮‭42‬ گونه(‮‭44/68‬ % گونه ها) علفی پایا ‮‭13‬، گونه(‮‭82‬/%‮‭13‬ گونه ها) علفی یکساله3، گونه(‮‭3/12‬ % گونه ها) علفی دوساله هستندو‮‭13‬گونه(‮‭82‬/%‮‭13‬ گونه ها ) درخت ‮‭10‬،گونه (‮‭64‬/%‮‭10‬ گونه ها) درختچه، 7 گونه (6/%7 گونه ها) بوته ای بزرگ و 5 گونه (‮‭31‬/%5 گونه ها) بوته ای کوچک و 1 گونه (‮‭06‬/%1 گونه ها) به صورت رورست هستند به این ترتیب بیش از ‮‭53‬/%‮‭75‬ گونه های مورد استفاده زنبور عسل منطقه دارای فرم علفی پایا هستند و بعد ازآن به ترتیب فرم های بوته ای، درختی، درختچه ای، علفی یکساله، علفی دوساله، دارای ارزش زیادی هستند و فرم گراس از اهمیت کمی برخودار است. گیاهان مراتع ییلاقی هزار جریب ازنظرجذابیت برای زنبورعسل درچهارکلاس قرارگرفتند. از ‮‭94‬گونه گیاهی مرتعی شناخته شده درمراتع ییلاقی هزار جریب 5 گونه درکلاس عالی‮‭12‬گونه درکلاس خوب ‮‭29‬گونه در کلاس متوسط و ‮‭48‬ گونه گیاهی در کلاس ضعیف می باشند . نتایج این پژوهش درمراتع ییلاقی هزار جریب بهشهر نشان می دهدکه از‮‭94‬ گونه های گیاهی شناخته شده، ‮‭24/47‬ درصدگونه مولد شهد ‮‭42/55‬ درصدگونه مولدگرده و ‮‭32/98‬ درصدگونه ها مولد شهد و گرده هستند. نتایج این بررسی درمراتع ییلاقی هزار جریب بهشهر نشان می دهدکه از‮‭94‬ گونه گیاهی شناخته شده تعداد ‮‭22‬گونه را درختان و درختچه و تعداد ‮‭72‬ گونه را گیاهان مرتعی مورداستفاده زنبورعسل تشکیل می دهد. از نظر رنگ گل گیاهان مورد ملاقات بیشترین رنگ گل سفید و زرد بوده و سایر رنگ ها در مرتبه بعدی می باشند. از نظر رنگ گرده گل گیاهان مورد ملاقات بیشترین رنگ گرده به رنگ زرد و سفید و سایر رنگ ها در مرتبه بعدی می باشند. از‮‭32‬ گونه گیاهی که گرده آنها درنمونه عسل بوده است تعداد ‮‭24‬گونه (%‮‭75‬) مربوط به گونه های مرتعی و تعداد 8گونه (%‮‭25‬) مربوط به گونه های باغی و جنگلی بوده است. ازمیان گرده های شناسایی شده درعسل وتله گرده گیر، تعداد ‮‭32‬ گونه گیاهی (‮‭34/04‬ %گونه ها) مولد شهد ، ‮‭37‬ گونه گیاهی (‮‭39/4‬ %گونه ها) مولد گرده و ‮‭21‬ گونه گیاهی (‮‭34‬/%‮‭22‬ گونه ها) مولد شهد و گرده هستند. براساس این پژوهش شروع فصل گلدهی گیاهان وشروع فعالیت زنبوران عسل درمراتع ییلاقی هزار جریب بهشهر از اواخر اسفند ماه آغاز و خاتمه فعالیت زنبوران عسل با اتمام دوره گلدهی گیاهان در اواسط مهرماه می باشد. پس ازپایان یافتن مطالعات پوشش گیاهی 8 تیپ گیاهی مورداستفاده زنبورعسل شناسایی شد که4 تیپ مرتعی و 1 تیپ باغ و مزرعه و 3 تیپ جنگلی و 1 تیپ صخره می باشند. تیپ های گیاهی باتوجه به گونه های غالب به چند گونه که بیشترین درصد پوشش تاجی رادارا بودند نامگذاری گرد