اثر خاک ورزی حفاظتی بر مصرف سوخت، برخی خصوصیات فیزیکی خاک و عملکرد محصول در تناوب آفتابگردان-گندم در شرایط دیم

به منظور مطالعه اثر روش های مختلف خاک ورزی بر مصرف سوخت، برخی خواص فیزیکی و شیمیایی خاک و عملکرد محصول (آفتابگردان و گندم) این آزمایش در منطقه دیم کالپوش شهرستان میامی (استان سمنان) در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل؛ 1- شخم با گاوآهن برگردان دار+ دیسک زنی (روش مرسوم)، 2- کم خاک ورزی با دیسک 3- کم خاک ورزی با گاوآهن چیزل + دیسک زنی، 4- کم خاک ورزی با چیزل پکر 5- بی خاک ورزی (کاشت مستقیم) بودند. کاشت آفتابگردان در بهار سال های 1391، 1393 و 1395 و کاشت گندم در پاییز سال های 1391 و 1393 انجام شد. پارامترهای مربوط به عملکرد و اجزای آن (آفتابگردان و گندم)، مصرف سوخت و برخی خواص خاک اندازه گیری و موردارزیابی قرار گرفت. نتایج داده های مربوط به آفتابگردان در سال 1391 نشان دادکه از نظر عملکرد دانه، اختلاف معنی داری در سطح 5 درصد وجود داشت. تیمارهای کم خاک ورزی با دیسک و کاشت مستقیم کمترین عملکرد دانه را داشتند و عملکرد آفتابگردان در روش مرسوم 7 درصد نسبت به کاشت مستقیم بیشتر بود. در سال 1393 نیز بین تیمارها از نظر عملکرد آفتابگردان، اختلاف معنی دار (در سطح 5%) وجود داشت و در روش مرسوم عملکرد آفتابگردان 10 درصد بیشتر از کاشت مستقیم بود. در سال 1395 بین تیمارها از نظر عملکرد اختلاف معنی دار آماری وجود نداشت. نتایج نشان داد که با گذشت زمان و تنش رطوبتی، میزان کاهش عملکرد محصول در خاک ورزی مرسوم (18 درصد) نسبت به کاشت مستقیم (4 درصد) خیلی بیشتر بود. همچنین در سال اول آزمایش عملکرد آفتابگردان در روش مرسوم در گروه برتر قرار گرفت و کاشت مستقیم از نظر عملکرد در پایین ترین گروه قرار گرفت، اما تجزیه واریانس مرکب 3 ساله عملکرد آفتابگردان نشان داد که تیمارهای خاک ورزی مرسوم و کاشت مستقیم در یک گروه آماری قرار گرفتند. بین تیمارهای مختلف خاک ورزی از نظر عملکرد گندم در سال 1392 اختلاف معنی دار وجود نداشت. در سال1394، از نظر عملکرد گندم بین تیمارهای مختلف خاک ورزی اختلاف معنی دار در سطح 5 درصد وجود داشت. عملکرد گندم در روش مرسوم نسبت به سال 1392 کاهش 13 درصدی داشت، در حالی که در همان شرایط عملکرد گندم در کاشت مستقیم نه تنها کاهش نداشت بلکه 2 درصد افزایش هم داشت. یعنی در طی سال های آزمایش با اعمال تیمارهای خاک ورزی حفاظتی در مقایسه با روش مرسوم شخم (بویژه در سال های با بارش کمتر) عملکرد محصول (آفتابگردان و گندم) در روش مرسوم روند کاهشی و درکاشت مستقیم روند افزایشی داشت. همچنین طبق نتایج آزمایش، حفظ رطوبت خاک و بهبود عملکرد محصول در روش های حفاظتی در مقایسه با روش مرسوم، در سال های با بارش کمتر، بیشتر نمایان شد و بهره وری بارش در مورد آفتابگردان و گندم، بدلیل حفظ رطوبت خاک و استفاده بهینه از بارش در کاشت مستقیم بیشتر از روش مرسوم بود. بیشترین و کمترین مقدار مصرف سوخت در هکتار مربوط به روش مرسوم و کاشت مستقیم بود. بنابراین با توجه به اثرات منفی روش های مرسوم خاک ورزی و مزایای روش های خاک ورزی حفاظتی (کاهش تبخیر سطحی و افزایش کربن آلی خاک و افزایش جذب پتاسیم خاک، صرفه جویی در مصرف سوخت ، کاهش زمان انجام عملیات)، استفاده از روش های حفاظتی بدون کاهش معنی دار در میزان عملکرد محصول، ممکن است جایگزین مناسبی برای روش های مرسوم خاک ورزی باشد. واژه های کلیدی : آفتابگردان، خاک ورزی،کاشت مستقیم، محتوای رطوبت خاک، گندم