بررسی تغییرات فصلی تولید و مصرف گیاهان مرتعی در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (خراسان رضوی - سایت بینالود)

تولید گونههای مرتعی در سال های مختلف و همچنین در طول سال، تحت تاثیر شرایط مختلف تغییر می کند. بدون شناخت این عوامل و همچنین میزان تغییرات در تولید علوفه و مصرف دام، برنامه ریزی در اداره و بهره برداری ازمرتع ممکن نیست. این طرح به منظور بررسی خصوصیات رویشی و تولیدی و میزان مصرف علوفه گیاهان در مراحل مختلف رویشی توسط دام، به مدت چهار سال، از سال ‮‭1386‬ تا ‮‭1389‬ در مراتع ییلاقی بینالود خراسان رضوی با ارتفاع ‮‭2400‬ متر از سطح دریا در ‮‭75‬ کیلومتری جنوب شرقی قوچان به اجرا گذاشته شد. تولید هر گونه در داخل قطعه محصور از ابتدای فصل رویش تا انتهای فصل چرا و با فواصل یک ماهه اندازه گیری گردید. میزان مصرف در بیرون قطعه محصور و با اندازه گیری تولید پایه های چرا شده در طول فصل چرا و تفاضل آن از تولید پایه های چرا نشده بدست آمد. داده های بدست آمده با نرم افزار آماری ‭SAS ‬مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد کمترین مقدار علوفه تولید شده مربوط به سال ‮‭87‬ بود که بواسطه خشکسالی میزان بارندگی آن حدود نصف میانگین منطقه بود. بیشترین تولید نیز مربوط به پر بارانترین سال در منطقه یعنی سال ‮‭89‬ بود. تفاوت تولید در بیشتر گونه ها در سالهای بررسی معنی دار بود. علوفه تولید شده در سال کم تولید نسبت به سال پر تولید از ‮‭12/5‬ تا ‮‭79‬ درصد در نوسان بود. این نسبت در دو سوم گونه ها کمتر از ‮‭50‬ و در یک سوم دیگر بیشتر از ‮‭50‬ درصد بود. بطور متوسط سالانه ‮‭75‬ درصد علوفه تولید شده مورد استفاده دام قرار گرفت که در گونه ها بین ‮‭22‬ تا ‮‭95‬ درصد در نوسان بود. درصد مصرف فقط در ‮‭15‬ درصد گونه ها کمتر ‮‭69‬ درصد بود. تغییرات تولید و مصرف در ماه های مختلف معنی دار بود. در مجموع بیشترین مقدار علوفه مرتع در اردیبهشت تولید گردید (حدود ‮‭44‬ درصد). میزان تولید فروردین ‮‭16/4‬ درصد ، خرداد ‮‭36/1‬ درصد و نزدیک 4 درصد از تولید سالانه گونه های مورد بررسی مربوط به تیر ماه بود. تنها تولید سه گونه در تیر ماه ادامه داشت. از میانگین 4 ساله حدود ‮‭522‬ کیلو گرم علوفه تولیدی مرتع از تعداد ‮‭27‬ گونه مورد چرای دام، ‮‭2.84‬ درصد تولید به گونه های ‭Bromus kopetdaghensis ‬، ‭Verbascum songaricum‬، ‭Agropyron intermedium ‬، ‭Scariola orientalis ‬، ‭Onobrychis cornuta ‬،‭Stipa arabica ‬، ‭Eremurus spectabilis ‬و ‭Festuca arundinacea ‬اختصاص داشت. به طور متوسط ‮‭2.68‬ درصد علوفه تولید شده در خرداد ماه، ‮‭5.15‬ درصد در تیر ماه و ‮‭5.16‬ درصد در اردیبهشت ماه توسط دام استفاده شد. در طول بررسی دام تنها در سال ‮‭87‬ در اردیبهشت ماه وارد مرتع شد. ‮‭71‬ درصد ازکل علوفه مصرفی ازگونه های ‭Bromus kopetdaghensis ‬که حداکثر تولید آن در اردیبهشت و حداکثر مصرف در خرداد، سه گونه ‭Scariola orientalis ‬، ‭Agropyron intermedium ‬و‭Verbascum songaricum ‬که حداکثر تولید و مصرف آن در خرداد و ‭Eremurus spectabilis ‬حداکثر تولید آن در فروردین و حداکثر مصرف در خرداد ماه بوده است. علاوه برگندمی های پایا دو گونه ‭Scariola orientalis ‬و ‭Eremurus spectabilis ‬از گونه هایی هستند که کمتر به آنها توجه شده ولی هم از لحاظ تولید و هم میزان مصرف دام در منطقه حایز اهمیت است. کلمات کلیدی: مرتع ییلاقی، خوش خوراکی، بارندگی و تولید، پهن برگهای خوش خوراک، گندمیان خوشخوراک