بررسی تغییرات فصلی تولید و مصرف گیاهان مرتعی در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (تهران -فیروزکوه -ارجمند)

هر یک از گونههای مرتعی در ماه های فصل چرا و سال های مختلف، تولید معینی دارد. دام چرنده نیز در هر مقطع از فصل چرا و سال های مختلف مقدار علوفه معینی مصرف میکند که برحسب شرایط و نژادهای مختلف متفاوت می باشد. بدون شناخت خصوصیات تولیدی گیاهان و میزان مصرف علوفه یک مرتع در طول دوره چرا، برنامهریزی و مدیریت مرتع و دام مقدور نمیباشد. به منظور بررسی خصوصیات رویشی و تولیدی و میزان مصرف علوفه گیاهان در مراحل مختلف رویشی توسط دام، طرح حاضر به مدت پنج سال (‮‭1385-89‬) در سایت فیروزکوه اجرا گذاشته شد. بدین منظور از ابتدای فصل رویش تولید علوفه گونه ها در داخل فطعات محصور و علوفه باقیمانده آنها در عرصه های چرا شده توسط دام، با فواصل یک ماهه برداشت شده و از تفاضل آن ها، میزان مصرف از هر گونه تعیین شد. این کار تا خروج دام از مرتع ادامه یافت. سرانجام به منظور تاثیر سال های مورد مطالعه و ماههای برداشت بر تولید و مصرف گونه های تحت بررسی در منطقه مورد مطالعه، اعداد و ارقام حاصل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که از ‮‭33‬ گونه مورد بررسی در طول 4 سال، در دو سال اول و سوم که دارای بارش نسبتا" بیشتری نسبت به دوسال دیگر بررسی داشتند، تقریبا" بیشترین مقدار تولید را داشتند و کمترین تولید مربوط به سال چهارم بود. در سال چهارم بدلیل افزایش دما از ابتدای فصل رویش و تداوم آن تا مرداد ماه موجب افت شدید در تولید گونه های مرتعی گردید. سهم گندمیان در تولید مرتع نسبتا بالا بود و میانگین چهار سال حدود ‮‭32/6‬ درصد علوفه مرتع بود. ‮‭26/4‬ درصد از تولید مرتع توسط بوته ای ها و مابقی به پهن برگان علوفه ای تعلق داشت. در متوسط چهار سال بیشترین میزان تولید مرتع در تیر ماه بود و تولید در ماههای بعدی تا ماه شهریور روندی نزولی داشت. حدو ‮‭50‬ درصد از گونه های دایمی که سهم تولید هریک از آنها در مرتع کمتر از یک درصد بود، مجموعا حدود ‮‭7/4‬ درصد علوفه تولید مرتع را دارا بودند. ‮‭17‬گونه دایمی که بیش از‮‭50‬ درصد تولید آنها مورد استفاده دام قرار گرفت، سهم تولیدشان در مرتع جمعا حدود ‮‭9/4‬ درصد بود و از این مقدار حدود‮‭5/1‬ درصد به سه گونه ‭Stipa hohenackeriana‬، ‭Tragopogon spp. ‬و ‭Festuca ovina ‬تعلق داشت. مصرف دام در طول سالهای مورد بررسی از گونه های مختلف متفاوت بود. در طول دوره چرا بطور متوسط حدود‮‭33/2‬ درصد علوفه تولید شده مرتع توسط دام استفاده شد. غالب گونه های مورد بررسی بیش از ‮‭20‬ درصد مورد مصرف دام قرار گرفتند. درصد مصرف از 5 گونه کمتر از‮‭20‬ درصد و دو گونه ‭Euphorbia cheiradenia ‬و ‭Helychrisum oligocephalum ‬در طول چهار سال بررسی اصلا"مورد چرا دام قرار نگرفتند. علوفه تولید شده در 3 گونه بین ‮‭30‬ تا ‮‭50‬ درصد، در7 گونه بین ‮‭50‬ تا ‮‭75‬ درصد و در گونهصهای ‭Alo. textilis‬، ‭Ast. lilacinus‬، ‭Ast. aegobromus‬، ‭Astr. glaberrimus‬، ‭Br. tomentellus‬، ‭Festuca ovina‬، ‭Galium verum‬، ‭Ory. holciformis‬، ‭Silene spp.‬، ‭Taraxacum spp.‬، ‭Tragopogon spp.‬، ‭Poa bulbosa ‬بین ‮‭75‬ تا ‮‭90‬ درصد مورد استفاده دام قرار گرفت. از کل علوفه مصرف شده توسط دام در طول دوره چرا، حدود ‮‭35/5‬ درصد در خرداد، ‮‭39/2‬ درصد در تیر، ‮‭21/7‬ درصد در مرداد و ‮‭3/6‬ درصد در شهریور توسط دام مورد بهره برداری قرارگرفت. شاید یکی از دلایل مصرف کم علوفه در مرداد و شهریور به کم بودن کمیت و کیفیت علوفه قابل دسترس مربوط باشد. بیشترین نسبت مصرف در بین ماهها، در‮‭15‬گونه در خرداد ماه بود که این نسبت در‮‭10‬ گونه از این گونه ها، بالای ‮‭45‬ درصد و یک گونه بالای ‮‭70‬ درصد بود. بیشترین نسبت مصرف در ‮‭15‬ گونه در تیر ماه و در یک گونه در مرداد ماه بود. کلمات کلیدی: مرتع، تولید علوفه، مصرف علوفه، فیروزکوه