احیا و ارزیابی نخود کابلی ایران به منظور انتخاب لاین های اصلاحی

نخود با سطح زیر کشت حدود ‮‭600‬ هزار هکتار مهمترین محصول حبوبات در ایران است. با توجه به سازگاری بالا، نیاز آبی کم و دوره رشد کوتاه این محصول عمدتا بصورت دیم کشت می گردد. بنابراین علاوه بر نقش آن در بهبود حاصلخیزی خاک دارای اهمیت زیادی در اقتصاد سیستم کشاورزی خود معیشتی و کم نهاده است. کشاورزان اغلب توده های محلی و ارقام بومی را مورد کشت و کار قرار می دهند که از عملکرد بالایی برخوردار نیستند. بطوریکه میانگین عملکرد این محصول در ایران در حدود ‮‭470‬ کیلوگرم است که از میانگین جهانی آن خیلی کمتر است. به منظور بررسی پتانسیل توده های نخود بومی ایران، در طی سالهای ‮‭1386‬ تا ‮‭1389‬ تعداد ‮‭1246‬ نمونه از کلکسیون نخود کابلی بانک ژن گیاهی ملی ایران در کرج احیا و ارزیابی شده و برای بررسی پتانسیل زراعی آنها در کرمانشاه کشت و ارزیابی گردید. از آن میان حدود ‮‭56‬ توده انتخاب و در سال زراعی ‮‭1389-90‬ درقالب یک طرح بلوک های کامل تصادفی درکرج کشت و مورد ارزیابی قرار گرفتند. نمونه های بررسی شده از تنوع ژنتیکی بالایی برای اغلب صفات مورد بررسی و از جمله اجزای عملکرد مانند تعداد نیام در بوته، تعداد بذر در هر نیام و وزن صددانه برخوردار بودند که امکان کار برد این مواد را در برنامه های اصلاحی فراهم می سازد. اما میانگین وزن صددانه در میان نمونه های ایرانی اغلب پایین بوده و نمونه هایی نیز که دارای وزن صددانه بالاتری هستند از تعداد نیام در بوته کمی برخوردار بوده و دارای عملکرد اندکی هستند. با توجه به اینکه وزن صددانه یکی از صفات کمی مهم در تولید نخودکابلی بوده و ارقام دارای وزن صددانه کم موردتوجه بازار مصرف قرار ندارند، توده های نخود کابلی ایرانی بررسی شده قابل معرفی مستقیم به کشاورزان نیستند، اما از پتانسیل ژنتیکی زیادی برای استفاده در برنامه های به نژادی برخوردار هستند. کلمات کلیدی: نخود کابلی، تنوع ژنتیکی، اجزای عملکرد