پهنه بندی فاکتورهای موثر بر ظرفیت خود پالایی خاک دشت های کشاورزی استان های خوزستان و فارس

طبق آمارهای موجود، حمله عراق به کویت وآتش سوزی چاههای نفت این کشور در اواخر دهه ‮‭70‬ آسیب های جدی به اراضی کشاورزی استان های جنوی و جنوب غرب کشور ایران وارد آورد. این تحقیق در قالب یک طرح و سه پروژه تحقیقاتی زیر آن برای بررسی و پهنه بندی عوامل موثر در ظرفیت خود پالایی خاک دشت های عمده کشاورزی استانهای خوزستان و فارس که از حمله مهمترین قطب های کشاورزی محسوب می شوند و در مجاورت مستقیم آلودگیهای ناشی از جنگ کویت قرار داشته اند، اجراشد. برای انجام این طرح تحقیقاتی، اقدام به پهنه بندی خواصی از خاک گردیدکه مستقلا یا در تقابل با یکدیگر در نگهداری ، تثبیت و یا متلاشی کردن ساختار آلابنده ها در خاک نقش موثری دارند. درصد رس به عنوان شاخص بافت خاک، ظرفیت تبادل کاتیونی‭(CEC) ‬و کربن آلی خاک از جمله عواملی هستند که در این تحقیق مورد برسی قرار گرفته و نقشه مقدار و پراکنش جغرافیایی آنها با مقیاس ‮‭50000:1‬ تهیه شد. بسته به نوع هر متغیر، درعملیات ستادی یک شبکه منظم با فواصل 1 تا 2 کیلومتر بر روی نقشه های توپوگرافی ‮‭50000:1‬ منطبق و نقاط مشاهداتی یر روی گره های شبکه جانمایی و مشخصات جغرافیایی هر نقطه مشاهداتی در سیستم‭UTM ‬مشخص و در محیط نرم افزار اکسل وارد صفحه گسترده گردید و بدین ترتیب یک فایل متنی حاوی مشخصات جغرافیایی نقطه مشاهداتی در هر دشت تهیه شد. در عملیات میدانی، هر نقطه مشاهداتی توسط سامانه مکان یاب جهانی ‭(GPS) ‬تعیین موقعیت شد. در هر نقطه مشاهداتی 5 نمونه خاک، یکی در مرکز و بقیه هر یک به شعاع ‮‭10‬ متر از مرکز نقطه مشاهداتی در جهات چهار گانه جغرافیایی از عمق ‮‭0-30‬ سانتیمتری خاک تهیه و با مخلوط کردن آنها یک نمونه مرکب به وزن حدود سه کیلو گرم تهیه و برای انجام تجزیه های آزمایشگاهی آماده و برچسب گذاری شد. نتایج مشاهدات میدانی و آنالیزهای آزمایشگاهی شیمیایی و فیزیکی نمونه های خاک با استفاده از تکنیک های آماری متعارف و زمین آماری مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت و ساختار مکانی هر متغیر تعیین و اقدام به پهنه بندی مقدار و پراکنش جغرافیایی متغیرهای مورد مطالعه شد. نتایج حاصل از پهنه بندی بعنوان یک لایه اطلاعاتی ذخیره و با تلفیق لایه های اطلاعات توپوگرافی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی ‭ArcGIS ‬، نقشه های مقدار و پراکنش جغرافیایی خصوصیات خاک موثر در ظرفیت خود پالایی خاکها با مقیاس ‮‭50000:1‬ تهیه شد. نقشه های ظرفیت خود پالایی خاکها اسناد مبنایی هستند که در آنها درجات مختلف خواص ذاتی و غیر پویای خاک که در کنترل آلاینده ها موثرند، مشخص شده است. این نقشه ها در واقع نمایشگر نواحی خطر در مقابل آلاینده ها هستند و در آنها بخش هایی از اراضی کشاورزی که دارای ظرفیت میرایی آلاینده ها می باشند از بخش های آسیب پذیر در مقابل آلاینده ها منفک شده اند و حاوی اطلاعات مبنایی برای بررسیهای زیست محیطی از جمله تخمین شکنندگی اکوسیستم ها در مقابل آلاینده های اتمسفری و زمینی می باشند. واژه های کلیدی : ظرفیت خود پالایی خاک، ‭CEC‬، کربن آلی، درصد رس، پهنه بندی، سامانه های اطلاعات جغرافیایی، زمین آمار.