بررسی تغییرات فصلی تولیدومصرف گیاهان مرتعی در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (کرمانشاه - ارتفاعات صحنه)

هر یک از گونه های مرتعی در ماه های فصل چرا و سال های مختلف، تولید معینی دارد. دام چرنده نیز در هر مقطع از فصل چرا و سال های مختلف مقدار علوفه معینی مصرف می کند که برحسب شرایط و نژادهای مختلف متفاوت می باشد. بدون شناخت خصوصیات تولیدی گیاهان و میزان مصرف علوفه یک مرتع در طول دوره چرا، برنامه ریزی و مدیریت مرتع و دام مقدور نمیباشد. به منظور بررسی خصوصیات رویشی و تولیدی و میزان مصرف علوفه گیاهان در مراحل مختلف رویشی توسط دام، طرح حاضر به مدت پنج سال (‮‭1385-89‬) در مراتع گون بان هرسین به اجرا گذاشته شد. بدین منظور از ابتدای فصل رویش تولید علوفه گونه ها در داخل فطعات محصور و علوفه باقیمانده آنها در عرصه های چرا شده توسط دام، با فواصل یک ماهه برداشت شده و از تفاضل آن ها، میزان مصرف از هر گونه تعیین شد. این کار تا خروج دام از مرتع ادامه یافت. سرانجام به منظور تاثیر سالصهای مورد مطالعه و ماه های برداشت بر تولید و مصرف گونه های تحت بررسی در منطقه مورد مطالعه، اعداد و ارقام حاصل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که سال دوم کمترین مقدار علوفه تولید شد که حدود ‮‭31‬ درصد علوفه سال اول بود که بیشترین مقدار تولید علوفه را داشت. سهم گندمیان در تولید مرتع بالا بود و در متوسط چهار سال حدود ‮‭7.72‬ درصد علوفه مرتع فقط توسط دو گونه ‭Bromus tomentellus ‬و‭Festuca ovina ‬تولید شد. سهم تولید ‮‭13‬ گونه در تولید مرتع کمتر از یک درصد بود. در متوسط چهار سال اوج تولید مرتع در فروردین ماه بود و تولید در ماههای بعدی تا ماه تیر روندی نزولی داشت. بیش از ‮‭80‬ درصد گونه ها در دو ماه فروردین و اردیبهشت بیشترین مقدار علوفه خود را تولید نمودند. در گونه های ‭Eryngium thyrsoideum ‬و ‭Lactuca aculeata ‬بیشترین مقدار علوفه در تیر ماه تولید شد. بطور متوسط ‮‭4.58‬ درصد از تولید مرتع توسط دام استفاده شد. در ‮‭50‬ درصد گونه ها بیش از ‮‭60‬ درصد علوفه تولید شده مصرف شد که در چهار گونه از آنها تقریبا همه علوفه تولید شده مورد استفاده دام قرار گرفت. سهم بیشتری از علوفه مصرف شده مرتع در ماه خرداد و یا دو ماه اردیبهشت و خرداد بود. علوفه گونه های مورد علاقه دام زودتر مصرف شدند بطوریکه ‮‭80‬ تا ‮‭85‬ درصد از کل علوفه مصرف شده گونه های ‭Bellevalia longistyla‬، ‭Astragalus curvirostris‬، ‭Silene monthbretiana ‬در دو ماه فروردین و اردیبهشت مورد استفاده دام قرار گرفت. بر عکس در گونه های ‭Eryngium thyrsoideum ‬، ‭Phlomis orientalis ‬و ‭Lactuca aculeata ‬سهم بیشتری از علوفه در تیر ماه استفاده شد. براساس تجزیه پایداری‭(AMMI) ‬اثر متقابل سال*گونه، سالاماه و ماه*گونه، بیشتر گونه ها بیشترین پایداری تولید و مصرف علوفه را در طی سال ها نشان دادند و دو گونه پر تولید ‭Bromus tomentellus ‬و ‭Fesutca ovina ‬جزگونه های با پایداری تولید کم قرار گرفتند. گونه های پر تولید با اوایل فصل و اواسط فصل چرا و گونه های کم تولید با اواخر فصل سازگاری نشان دادند. پایدارترین ماه در تولید علوفه درطی چهارسال اردیبهشت ماه بود و خرداد ماه بیشترین پایداری مصرف علوفه را در بین ماه ها داشت و مصرف علوفه در سال های پر باران وکم باران روند یکسانی نشان داد. با توجه به همبستگی بین تولید و مصرف، گونه هایی که تولید زیاد داشته اند، مصرفشان نیز بیشتر بوده است. کلمات کلیدی: مرتع، تولید علوفه، مصرف علوفه، تجزیه پایداری، استان کرمانشاه