بررسی خصوصیات رویشگاه و پراکنش گونه های مختلف جنس تیموس در ایران

به منظور تعیین پراکنش گونه های مختلف جنس آویشن ‭(Thymus) ‬و تعیین مناطق تولید آن در شش استان منتخب شامل استانهای آذربایجان شرقی، کردستان، خراسان، فارس، لرستان و مازندران تحقیقی در سالهای ‮‭1386-1389‬ انجام شد. در این تحقیق ضمن انجام پیمایشهای صحرایی در مناطق مختلف و بررسی وضعیت فعلی، پراکنش و تراکم گونه ها ار طریق پلات های نمونه برداری همراه با بررسی برخی ویژگیهای اکولوژیک از جمله ویژگیهای توپوگرافی منطقه شامل ارتفاع، شیب و جهت و برخی فاکتور های خاک همراه با جمع آوری و ثبت اطلاعات هواشناسی انجام شد. سپس با استفاده از اطلاعات بدست آمده و آنالیز آنها، نقشه رویشگاههای گونه های مختلف با استفاده از نرم افزار ‭ILWIS - GIS‬تهیه و تجزیه و تحلیلهای آماری با استفاده از نرم افزا ‭PC-ORDER ‬انجام شد. جمع بندی عوامل موثر بر پراکنش گونه های آویشن با استفاده از دو روش تجزی مولفه های اصلی و تجزی تطابق کانونیک نشان داد که در پراکنش گونه های مختلف آویشن در مناطق مختلف بافت، فسفر، پتاسیم و هدایت الکتریکی خاک و همچنین ارتفاع منطقه نقشی مهم دارد. در این تحقیق مشخص شد که گونه ‭T .fallax ‬در استانهای کردستان و مازنداران دارای بیشترین همبستگی با میزان فسفر بود. اسیدیته نیز در تفکیک گونهصهای آویشن تاثیر بسزایی داشت ، بطوریکه گونه ‭T .kotshyanus ‬در استان آذربایجان شرقی، گونهصهای ‭ T. transcaspicus‬و ‭T. transcaucasicus ‬در دو رویشگاه متفاوت در استان خراسان و گون ‭ T. fedtschenkovi ‬در استان مازندارن، بیشترین همبستگی را با میزان اسیدیته ‭(pH) ‬نشان دادند. همچنین نتایج نشان داد که گونهصهای آویشن در استان خراسان در دامن ارتفاعی ‮‭1715‬ تا ‮‭2100‬ متر از سطح دریا رویش دارد. نتایج این پژوهش نشان داد که گون ‭T. transcaucasicus ‬از نظر خصوصیات خاکی در خاکصهای سیلتی_رسی و میزان پتاسیم و سنگریز بالا گسترش دارد. گون ‭ T . fallax‬دارای شرایط خاک تقریبا مشابهی است و بافت لومی شنی دارد.در رویشگاه گون ‭ T. kotschyanus ‬میزان درصد شن بالا و همچنین میزان فسفرخاک دارای مقدار بالایی بود. حضور گون ‭T. fedtschenkovi ‬در خاکصهای شنی و با میزان ‭T.N.V ‬بسیار بالا و گون ‭ T .pubscens‬در خاکصهای با بافت متوسط و میزان سنگریز بالا بود. رویشگاه گون ‭T. daenensis ‬و ‭T. lancifolium ‬دارای بیشترین درصد مادهص آلی و آهک، بیشترین میزان اسیدیته، هدایت الکتریکی، فسفر و درصد سنگریزه بود. همچنین نتایج نشان داد که استانهای کردستان و آذربایجان شرقی دارای بالاترین سطح پوشش و پراکنش آویشن در میان شش استان منتخب بوده و میتوانند بعنوان قطب های تولید این گیاه مد نظر قرار گیرند. کلمات کلیدی: آویشن، رویشگاه، عوامل اکولوزیک، نفشه پراکنش، قطب تولید،‭Thymus