شناسایی، احیا و ارزیابی مورفولوژیکی، مولکولی و پلوییدی توده های گروه ‭Vertebrata ‬و ‭Cylindropyrum ‬از جنس ‭Aegilops‬

ژرم پلاسم گندم به علت اهمیت گندم نان در تغذیه جهانی، یکی از اولین منابعی بوده است که جمع آوری، ارزیابی و جهت بهبود گندم نان مورد استفاده قرار گرفته است. سه گونه ‭Aegilops tauschii‬، ‭Aegilops cylindrica ‬و ‭Aegilops crassa ‬با ژنوم مشترک ‭D ‬با گندم نان از نزدیکترین خویشاوندان گندم محسوب می گردند. در مجموعه بانک ژن گیاهی ملی ایران کلکسیون هایی از این سه گونه شامل ‮‭188‬ نمونه ‮‭122 , Ae. tauschii ‬نمونه ‭Ae. crassa ‬و ‮‭359‬ نمونه ‭Ae. cylindrica ‬جمع آوری شده از نواحی مختلف ایران موجود است که تاکنون مورد ارزیابی و شناسایی جامع قرار نگرفته بود. در بررسی حاضر نمونه های مذکور در طی سال های ‮‭1384‬ تا ‮‭1387‬ در مزرعه بانک ژن گیاهی ملی ایران در کرج کشت و ضمن شناسایی گیاهشناسی برای صفات مورفولوژیکی مطابق توصیف نامه ‭IPGRI ‬مورد ارزیابی قرار گرفتند و با شناسایی گیاهشناسی، اشتباهات شناسایی تصحیح گردیدند. نتایج بررسی ها بیانگر وجود تنوع وسیع در میان نمونه های موجود درکلکسیونها بود. در کلکسیون ‭Ae. tauschii ‬نمونه هایی یافت گردید که قابل گروه بندی در قالب زیرگونه های شناخته شده قبلی نبوده و صفاتی بینابین زیرگونه های ‭Tauschii ‬و ‭Strangulata ‬را نشان می داند. این نمونه ها بعنوان یک فرم بینابین معرفی و خصوصیات گیاهشناسی نواحی پراکنش و تفاوت های آنها با زیرگونه های موجود توصیف گردید. در کلکسیون ‭Ae. cylindrica ‬با استفاده از تنوع مولکولی و خصوصیات کاریوتایپی نشان داده شد که ‭Ae. cylindrica ‬نسبت به سایر گونه های حامل ژنوم ‭D ‬یک گونه جدید بوده و با وجود پراکنش بسیار وسیع از تنوع کمتری نسبت به سایر این گونه ها برخوردار است. یک نمونه استثنایی از فارس شناسایی گردید که با وجود آنکه به لحاظ گیاهشناسی باید متعلق به گونه ‭Ae. cylindric ‬باشد، بجای ‮‭28‬ کروموزوم مرسوم این گونه حاوی ‮‭42‬ کروموزوم است. در گونه ‭Ae. crassa ‬تنوع مورفولوژیکی و مولکولی بیانگر وجود تنوع زیادی در میان جمعیت های مورد بررسی این گونه است. همچنین نشان داده شد که ژنوم ‭D ‬در این گونه در طول زمان مورد تغییرات بسیاری واقع شده و بیشترین تفاوت را با ژنوم ‭D ‬موجود در سایرگونه ها و از جمله گندم نان نشان می دهد. پیش از این تصور می شد همه نمونه های ایرانی گونه ‭Ae. carssa ‬تتراپلویید هستند. در حالیکه در مطالعه حاضر تعدادی نمونه هگزاپلویید معرفی گردید. سرانجام نشان داده شد که در میان سه گونه آژیلوپس حاوی ژنوم ‭D ‬بیشترین تنوع در میان گونه والدی ‭Ae. tauschii ‬و کمترین تنوع در گونه جدیدتر ‭Ae. cylindrica ‬مشاهده می گردد. و گونه ‭Ae. crassa ‬کمترین شباهت را به ژنوم دو گونه دیگر نشان می دهد. کلمات کلیدی: ژنوم D، خویشاوندان گندم، تنوع ژنتیکی، ‭Ae.tauschii‬، ‭Ae. cylindrical‬، ‭Ae. crassa

Keywords:

گندم نرم , پلاسم زایشی , شناسایی (گونه) , تنوع ژنتیکی