ابزارهای اقتصادی مدیریت منابع آب زیرزمینی در جهان و ایران

منابع آب زیرزمینی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از آب های سطحی و بارندگی تغذیه می شوند و استفاده پایدار از این منابع به معنای برداشت محدود از آن ها است. در سال های اخیر در بسیاری از کشورهای جهان برداشت آب از منابع زیرزمینی از میزان تغذیه سالیانه آ نها بیشتر است. مثلا در سال 2005 میلادی، چین، هند و ایران رتبه های اول تا سوم برداشت بیش از حد از منابع زیرزمینی آب را داشته اند. ایران به طور متوسط سالانه پنج میلیارد مترمکعب آب بیش از ظرفیت لای ههای آ بدار زمین از آ نها بهر هبرداری کرده است که این مقدار آب معادل آب مورد نیاز جهت تولید یک سوم کل غله تولیدی کشور است. با بررسی تجربه سایر کشورها مشاهده می شود که این کشورها از روشها و ابزارهای متفاوتی در مدیریت منابع آب زیرزمینی استفاده کرده و تلاش دارند تا با حفظ منابع آبی موجود از مشکلات آتی اجتناب نمایند. از این رو مدیریت منابع آب اختصاص به یک کشور خاص نداشته و صرفاً مربوط به کشورهای کم آب نیست، اگر چه در کشورهای کم آب ضرورت این موضوع بسیار بیشتر است. در زمینه مدیریت منابع آب در دنیا یکی از شاخص های مهم شاخص بهره وری آب است که نشان میدهد به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی چه مقدار آب مصرف شده است. برای محاسبه این شاخص، تولید ناخالص هر بخش بر مقدار آب مصرف شده در بخش مزبور تقسیم می شود و عدد حاصل به عنوان شاخص مورد استفاده قرار میگیرد. مقدار این شاخص به تبعیت از شرایط و ساختار اقتصادی کشورها متفاوت است. بررسی این شاخص در بین کشورهای مختلف جهان تفاوتهای آشکاری را بین کشورهای توسعه یافته و د رحال توسعه نشان میدهد به طوری که مقدار کل این شاخص بین 28/2 در کشورهای با درامد بالا تا 0/8 متوسط این شاخص طی دوره 2004-1987 درا یران برای بخشهای کشاورزی صنعت و شاخص کل به ترتیب معادل 0/2 ، 26/2 و 1/6 بوده است که نسبت به کشورهای توسعه یافته و متوسط جهانی ارقام پایینتری را نمایان میسازد(به استثنای بخش صنعت). مقدار این شاخص در کشور های توسعه یافته به دلیل فناوریهای بالاتر و مدیریت منابع آب کارامدتر بیشتر بوده و به ازای هر واحد مصرف آب، ارزش افزوده بیشتری نسبت به کشورهای کمتر توسعه یافته ایجاد می کنند. از این رو، ارتقای بهره وری و کارآیی استفاده از منابع آبی در کشورهای کم آبی نظیر ایران بسیار حائز اهمیت بوده و ضروری است تا در زمینه مدیریت منابع آب، سیاست ها و اقدام هایی شایسته در این زمینه صورت گیرد. در این مطالعه یک سری ابزارهای اقتصادی که میتواند در مدیریت منابع آب زیرزمینی مورد استفاده سیاستگذاران قرار گیرد مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این ابزارها که عمدتاً بر تقاضای آب اثرگذار هستند، میتوانند به صورت تکی ویا جمعی مورد استفاده قرار گرفته و در بعد ملی یا محلی استفاده شوند

Keywords:

منابع آب زیرزمینی , ابزارهای اقتصادی , سهمیه , مالیات , جواز , مدیریت تقاضای آب