کاربرد طرحوارههای تصویری در سرودههای سهراب سپهری و خلیل حاوی (بر اساس نظریه معناشناسی شناختی)

زبان به عنوان مهم­ترین کنش انسانی برای انتقال مفاهیم ذهنی محسوب می­شود. تحلیل این مجموعه بی­منتها از نمادها که در قالب واژگان نمود پیدا می­کنند یکی از دغدغه­های قابل اعتنا در ادبیات و زبانشناسی محسوب می­شود. معناشناسی شناختی، یکی از شیوه­های مطالعه زبان است که به کمک آن می­توان رابطه­ای قابل استناد میان زبان، تجربیات بیرونی، اندیشه­ها و تجارب اجتماعی برقرار نمود. فهم و تعلیل کاربست گونه­های مختلف طرح­واره­های تصویری، یکی از مباحث پایه­ای در این اسلوب تحلیل زبانی به شمار می­آید. با چنین رویکردی می­توان، به تعبیری روشمند از مفاهیم انتزاعی نهفته زبان و ساخت اندیشگی صاحب اثر دست یافت. پژوهش حاضر، به شیوه­ای توصیفی-تحلیلی، به مقایسه کاربرد و بسامد انواعی از طرح­واره­های تصویری در سروده­های سهراب سپهری و خلیل حاوی پرداخته است. اغلب سروده­های سهراب سپهری تلفیقی از باورهای متنوع عرفان اسلامی و باورهای شرقی مانند بودیسم است که بی هیچ تزاحمی در کنار هم گرد آمده­اند. سروده­های این شاعر را می­توان شکل خاصی از شعر عرفانی جهان­شمول با زبانی امروزی دانست. سروده­های خلیل حاوی نیز، تجلیگاه عرصههای متفاوتی از باورهای دو خاستگاه فلسفه شرقی و غربی بوده­است. شعر او علاوه بر موضوعات و دغدغه­های میهنی جولانگاه مفاهیم ذهنی خاصی است که فهم همه آنها در پاره­ای موارد ساده نیست. این پژوهش تلاشی است برای پاسخ به این پرسش­ها که سهم هر یک از طرح­واره­ها، در شعر دو شاعر به چه میزانی بوده­است و نیز مبانی فکری سرایشگران چه تاثیری در بهره­گیری از نوع طرح­واره­ها و بسامد آنها داشته است. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که هنر نقاشی سپهری، درونمایه عرفانی سروده­ها و نیز عزلت شاعرانه وی، موجب شده­است تا «طرح­واره­های حجمی» بسامد بیشتری در اشعارش داشته باشد. از سوی دیگر، به دلیل پاره­ای از نابسامانی­های اندیشگی و اندوه حاکم بر قصاید خلیل حاوی، بیشترین فراوانی «طرح­واره­های قدرتی» که بیانگر شکست در مسیر فعالیت­های اجتماعی هستند، در قصاید این شاعر به چشم می­خورد.

Keywords:

ادبیات تطبیقی , معناشناسی شناختی , طرحواره تصویری , سهراب سپهری , خلیل حاوی