بررسی ردپای آب و بهرهوری مصرف آب محصولات سیبزمینی، چغندرقند، گوجهفرنگی و ذرت علوفهای در اقلیمهای مختلف ایران

سابقه و هدف: یکی از راهکارهای عملی مدیریت منابع آب، برآورد نیاز آبی گیاه و تعیین مقدار حجم آب مصرفی در مراحل مختلف تولید محصول است. بهمنظور محاسبه میزان حجم آب مصرف شده توسط محصولات کشاورزی در مراحل رشد، از شاخص آب مجازی و ردپای آب استفاده میشود. ردپای آب در یک محصول بهصورت حجمی از آب شیرین که در تولید آن محصول مصرف شده است، تعریف میشود. ردپای آب بهعنوان شاخصی برای برای تخصیص منابع آب شیرین تعریف شده است که بینش ارزشمندی درباره آثار محیط زیستی تولید یک محصول ارائه میکند. ردپای آب نشاندهنده آب مصرفی واقعی محصولات در سه جز آبی، سبز و خاکستری است، که امروزه در راستای مدیریت نوین منابع آب با رویکرد یکپارچه مورد توجه قرار گرفته است. به-منظور ارزیابی مناسب آب مصرفی در بخش کشاورزی، لازم است که شاخص ردپای آب در اقلیمهای مختلف مورد بررسی قرارگیرد. مواد و روشها: برای انجام تحقیق ابتدا دادههای هواشناسی از سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید. سپس نیاز آبی گیاهان چغندرقند، سیبزمینی، ذرت علوفهای و گوجهفرنگی در اقلیمهای همدان، اهواز، شهرکرد، مشهد و اصفهان با استفاده از نرمافزار CropWat محاسبه شد. مقدار عملکرد محصول و مقدار کود ازته مصرفی ازجهاد کشاورزی هر استان اخذ شد. سپس میانگین حجم آب مصرفی، آب مجازی، ردپای آب و بهرهوری مصرف آب این محصولات برای دوره آماری ۱۳۹۶-۱۳۹۰ محاسبه شد. برای محاسبه ردپای آب از روش چاپاگین و همکاران (۲۰۰۶) استفاده شد. یافتهها: نتایج تحقیق نشان داد در بین محصولات مورد مطالعه گیاه سیبزمینی با ۴/۲۹۴۵ مترمکعب بر تن در شهر اهواز با اقلیم گرم و مرطوب بالاترین ردپای آب و چغندرقند با ۱/۹۰۶ مترمکعب بر تن در اقلیم سرد و خشک مشهد کمترین ردپای آب را دارا بود. بیشترین مقدار آب مجازی مصرف شده برای گیاهان مورد مطالعه سیبزمینی (۸۴/۰ مترمکعب برکیلوگرم)، گوجهفرنگی (۵۱/۰ مترمکعب برکیلوگرم)، چغندرقند (۴۶/۰ مترمکعب برکیلوگرم) و ذرت علوفهای (۳۹/۰ مترمکعب برکیلوگرم) بهترتیب مربوط به اقلیم اهواز، شهرکرد، اهواز و اصفهان بود. کمترین مقدار بهرهوری مصرف آب (۲/۱ کیلوگرم بر مترمکعب در هکتار) نیز متعلق به سیب-زمینی در اقلیم اهواز بود. کمترین آب مجازی و بیشترین بهرهوری مصرف آب برای گیاهان مورد مطالعه در اقلیم همدان بهدست آمد. نتیجهگیری: در پژوهش حاضر مصرف آب برای محصولات کشاورزی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد حجم آب مصرفی در محصولات مورد مطالعه در اقلیمهای مختلف متفاوت است. با توجه نتایج بهدست آمده میتوان گفت اقلیم همدان با توجه به پایین بودن مقادیر آب مجازی (۲۹/۰، ۳/۰، ۱۹/۰ و ۱۴/۰ مترمکعب بر کیلوگرم) و بالا بودن بهرهوری مصرف آب (۴۳/۳، ۳/۳، ۱۹/۵ و ۴۶/۷ کیلوگرم بر مترمکعب) بهترتیب برای سیبزمینی، گوجهفرنگی، چغندرقند و ذرت علوفهای، نسبت به سایر اقلیمهای مورد مطالعه برای کشت هر چهار محصول مناسبتر میباشد. همچنین با توجه به خشکسالیهای اخیر و کمبود آب باید از منابع آب موجود به بهترین نحو استفاده نمود و کشت محصولات با نیاز آبی کمتر و عملکرد بالاتر مورد برنامهریزی قرار گیرد.

Keywords:

آب سبز , آب آبی , آب خاکستری , آب سفید , نیاز آبی