راهبردهای مدیریتی افزایش کارایی مصرف نیتروژن در کشاورزی

استفاده از کودهای شیمیایی نیتروژنی سهم قابل توجهی در افزایش تولید جهانی غذا در پنجاه سال اخیر داشته است. با این وجود چالش های زیست محیطی و اقتصادی ناشی از مصرف این عنصر غذایی در کشاورزی لزوم توجه به کارایی مصرف آن را افزایش داده است. بررسی های انجام شده در سرتاسر جهان نشان می دهد که محصولات زراعیقادر به استفاده مستقیم بیش از نیمی از کود نیتروژنی مصرف شده نمی باشند. در ایران متاسفانه اطلاعات چندانی درباره میزان کارایی مصرف نیتروژن در مقیاس بزرگ برای کشت های مهمی نظیر گندم، جو، ذرت و برنج (غلات) وجود ندارد. با این وجود با نگاهی به آمار مصرف کودهای نیتروژنی می توان دریافت که مصرف بی رویه (نامتعادل) این کودها ممکن است از کارایی پایین آنها ناشی شده باشد. این موضوع با توجه به اهمیت آن در چهار بخش کشاورزی، محیط زیست، صنعت و بهداشت موجب گردید تا در این مقاله کارایی مصرف نیتروژن در غلات طی ده سال زراعی(۸۷-۱۳۷۸) با استفاده از شاخص بهره وری ناخالص برآورد گردد. نتایج نشان داد شاخص بهره وری ناخالص نیتروژن برای غلات در حدود ۳۸ کیلوگرم در کیلوگرم نیتروژن مصرفی است. این در حالی است که این شاخص نسبت به متوسط جهانی (۴۴ کیلوگرم در کیلوگرم نیتروژن مصرفی) ۶ کیلوگرم در کیلوگرم کمتر است. بدیهی است بهره وری ناخالص نیتروژن می بایست حدود ۸ درصد در سال افزایش یابد تا در افق ۱۴۰۰ دست کم معادل متوسط جهانی آن گردد. بر این اساس روش مدیریت مصرف نیتروژن در مزارع کشور نیاز به بازنگری دارد تا با شناخت محدودیت ها از اتلاف سرمایه ملی و همچنین مخاطرات زیست محیطی ناشی از هدر رفت نیتروژن جلوگیری شود. به نظر می رسد کارایی مصرف نیتروژن را بتوان با تلفیقی از بهبود مصرف نیتروژن در مناطقی که این عنصر غذایی کمتر مصرف می گردد مانند خاکهای شور(در جهت افزایش عملکرد غلات) و همچنین بهبود کارایی نیتروژن در مناطقی که مصرف آن بالاترست مانند خاکهای سبک و یا مناطق پرباران (در جهت کاهش مصرف نیتروژن) افزایش داد. در این رابطه بهبود شیوه های مدیریتی مزرعه و استفاده از تجربیات سایر کشورها به همراه فن آوری- های پیشرفته بسیار اهمیت دارد. از آنجا که بیشتر فن آوری ها اثر هم افزایی بر پاسخ گیاه به مصرف نیتروژن دارند روش تلفیقی بسیار کارآمدتر خواهد بود.