اعتبارسنجی تاثیر افزایش غلظت CO۲ روی عملکرد گندم با استفاده از روش فراتحلیل

سابقه و هدف: نگرانی از تاثیرات احتمالی تغییر اقلیم بر روی محصولات کشاورزی باعث شده است که پژوهش­های مهمی در یک دهه گذشته  در این زمینه انجام شود. غلات بیشترین اهمیت را در تامین غذای جمعیت جهان دارد و از بین غلات مختلف گندم مهمترین نقش را بر عهده دارد. در کشور ما نیز گندم مهمترین محصول زراعی کشور است و نقش بارزی در تغذیه مردم دارد. با توجه به اهمیت این گیاه در تامین امنیت غذایی این مطالعه با هدف بررسی افزایش غلظت دی اکسید کربن بر روی عملکرد گیاه گندم انجام گرفت. به این منظور از روش فراتحلیل برای مقایسه کمی اثر CO۲ بر عملکرد گیاه گندم استفاده شد. مواد و روش­ها: هدف از فراتحلیل به دست آوردن اطلاعات بیشتر از اطلاعات موجود است. به ­منظور دستیابی به داده­های لازم برای انجام تحقیق حاضر، از روش بررسی منابع چاپ شده استفاده شد. تعداد ۷۵ مقاله در مورد تاثیر افزایش غلظت دی اکسید کربن بر روی عملکرد گندم استخراج شد سپس مقالات تکراری و مقالاتی که فاقد داده های مورد نظر بودند، حذف شدند و از میان مقاله­های باقی­مانده اطلاعات مربوط به CO۲، اندازه نمونه، میانگین و انحراف معیار استخراج شد. در گام بعدی این مقادیر در نرم­افزار Excel ثبت شد و در نهایت با استفاده از نرم­افزار Stata ۱۶  نمودار های درختی و قیفی لازم رسم شدند و هچنین برای بررسی سوگیری انتشار در میان مطالعات با استفاده از روش اصلاح و پر کردن و رسم نمودارهای آن، این امر بررسی شد. نتایج و بحث: نتایج مربوط به نمودار درختی نشان داد بعد از حذف داده­های پرت، دو گروه T۲ (۲۵-۱۵) و T۳ (۳۵_۲۵) دارای اثر اندازه نهایی بیشتری ( حدود ۱.۶) هستند که بیانگر آن است که با افزایش درجه حرارت تا ۳۵ درجه سانتی­گراد عملکرد گیاه گندم افزایش یافته است. همچنین گروه T۰ که در مقالات این گروه به درجه حرارت اشاره­ای نشده است، دارای کمترین اثر اندازه (۰.۳۸) می­باشد. پس می­توان این­گونه استنباط کرد که عملکرد گیاه گندم با افزایش درجه حرارت بین ۱۵ تا ۳۵ درجه سانتی­گراد و با افزایش غلظت CO۲ در این دامنه دمایی، افزایش خواهد یافت. بررسی نمودار قیفی نشان داد که بیشتر مطالعات در قسمت بالای نمودار تجمع پیدا کرده­اند. این مطالعات دارای خطای استاندارد کوچک­تر، اندازه نمونه بیشتر و دقت بالاتر هستند. همچنین سوگیری جانبدارانه در جهت مثبت مشاهده شد. بعد از رسم نمودار قیفی، از روش اصلاج و پر کردن با هدف تخمین مطالعات گمشده بالقوه که به دلیل  انتشارجانبدارانه در نمودار قیفی و تنظیم برآورد اثر کلی آن­ها، می­باشد، استفاده شد. بعد از انجام روش اصلاح و پر کردن ، ۶ نقطه که با رنگ نارنجی مشخص شده است، اضافه شده است. این نقاط، مطالعات گمشده­ای هستند که برای ایجاد تقارن در نمودار، نیاز به جایگذاری دارند. این نشان­دهنده آن است که مطالعات قبلی، در جهت مثبت سوگیری داشته است. نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که مطالعاتی که در سال­های اخیر انجام شده، دارای نتایج قابل استناد­تر (به دلیل اندازه نمونه­های بزرگتر و دقت بیشتر در نتایج این مطالعات) می­باشد. همچنین با توجه به این که افزایش غلظت CO۲ می تواند باعث افزایش دما نیز شود، پیشنهاد می شود در مطالعات بعدی، مطالعاتی که به تاثیر متقابل افزایش غلظت CO۲ و افزایش دما به صورت همزمان بر روی گیاهان زراعی مهم پرداخته­اند، با استفاده از روش فراتحلیل مورد بررسی قرار گیرند.