بررسی سطوح مختلف تنش کم آبی بر شاخص کارایی مصرف آب و تابع عملکرد ذرت در استان خوزستان

با افزایش نیازهای بخش شرب و صنعت به آب، تخصیص آن به بخش کشاورزی پیوسته رو به کاهش است و در نتیجه این بخش با کاهش عرضه آب روبه رو خواهد بود. در این شرایط، راهکار، نوآوری در راستای افزایش کارایی مصرف آب است. کم آبیاری یکی از راهکارهای بهینه سازی کارایی مصرف آب می باشد. با توجه به تاثیر کم آبیاری و قطع آب در مراحل مختلف رشدی بر خصوصیات اگروفیزیولوژیکی گیاه ذرت، بررسی همزمان اثر این تیمارها برای شناخت ارتباط میان آنها و تاثیرپذیری عملکرد و کارایی مصرف آب از تغییرات این تیمارها ضروری است. این تحقیق طی دو سال زراعی ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ به صورت فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در اهواز اجرا شد. فاکتورهای تحقیق سطوح ۱۰۰، ۸۰ و ۶۰ درصد نیاز آبی کامل و عدم آبیاری در مراحل هشت برگی، دوازده برگی، گرده افشانی و شیری و شاهد بدون تنش در طول دوره رشد، بودند. تیمارهای آزمایش از مرحله چهار تا پنج برگی اعمال شد و تا ده روز پیش از رسیدگی فیزیولوژیکی گیاه ادامه داشت. نتایج نشان داد در مقایسه با تیمار آبیاری کامل، شاخص سطح برگ، ماده خشک کل، سرعت رشد نسبی، میزان جذب خالص و طول دوره موثر پرشدن دانه تحت تاثیر سطوح مختلف کم آبیاری و تنش قطع آب، به شکل معنی دار کاهش یافت. بیشترین و کمترین عملکرد بیولوژیکی به ترتیب در تیمار آبیاری کامل و عدم آبیاری در مرحله دوازده برگی به دست آمد. بالاتر بودن عملکرد بیولوژیکی در تیمار آبیاری کامل به شاخص سطح برگ، محتوای آب نسبی بالا و کاهش لوله ای شدن برگ ها منسب شد که منجر به افزایش میزان فتوسنتز جاری، توزیع مجدد مواد فتوسنتزی و افزایش عملکرد گردید. کم آبیاری و عدم آبیاری هر دو بر عملکرد دانه اثر معنی دار داشتند و با افزایش شدت تنش، عملکرد دانه و ماده خشک، کاهش یافتند. بیشترین عملکرد دانه در ترکیب تیماری آبیاری کامل و عدم قطع آب به دست آمد، در حالی که کمترین عملکرد دانه در ترکیب تیماری ۶۰ درصد نیاز آبی گیاه همراه با تنش قطع آب در مرحله گرده افشانی به دست آمد. عملکرد دانه در این تیمار مذکور بیش از ۹۰ درصد نسبت به تیمار بدون تنش کاهش داشت. بالاترین شیب رشد دانه به تیمار عدم آبیاری در مرحله دوازده برگی و گلدهی تعلق داشت. کاهش تعداد دانه در بلال می تواند عامل افزایش سرعت پرشدن و تنش کمبود آب علت کاهش دوره پرشدن موثر دانه در این دو تیمار باشد. تنایج نشان داد که اثر کم آبیاری در طول دوره و تنش قطع آب مرحله ای بر درصد لوله شدن برگ، محتوای نسبی آب برگ و غلظت کلروفیل a و b معنی دار بود. با افزایش شدت تنش قطع آب درصد لوله شدن برگ افزایش یافت ولی محتوای نسبی آب برگ و غلظت کلروفیل a و b کاهش یافتند. کاهش معنی دار محتوای نسبی آب برگ، غلظت کلروفیل a و b، تعداد دانه در ردیف، تعداد دانه در بلال و تعداد دانه در واحد سطح، باعث کاهش عملکرد دانه در تیمار عدم آبیاری در مرحله گلدهی شد. با افزایش شدت تنش کمبود آب، به علت تخصیص بیشتر ماده خشک به ازاء هر دانه، وزن هزار دانه افزایش یافت، اما کاهش معنی دار تعداد دانه در ردیف، تعداد دانه در بلال و تعداد دانه در واحد سطح را جبران ننمود و عملکرد دانه در تیمار کمبود آب کاهش عملکرد دانه نشان داد. اثر تیمارهای کم آبیاری و تنش قطع آب مرحله ای بر میزان، سهم و کارایی فتوسنتز جاری و توزیع مجدد معنی دار بود. با افزایش شدت کم آبیاری سهم فتوسنتز جاری کاهش یافت و سهم توزیع مجدد در پرکردن دانه ها بیشتر شد. بیشترین وکمترین سهم فتوسنتز جاری در عملکرد دانه به ترتیب به تیمار آبیاری کامل و عدم آبیاری در مرحله گلدهی تعلق داشتند. بیشترین میزان توزیع مجدد در عدم آبیاری در مرحله شیری و آبیاری کامل و کمترین به عدم آبیاری در مراحل هشت و دوازده برگی وگلدهی اختصاص داشتند. بیشترین شاخص برداشت و کارایی مصرف آب نیز در تیمار آبیاری کامل به دست آمد، که به لحاظ آماری با تیمار ۸۰ درصد آبیاری کامل اختلاف معنی دار نداشت. براساس نتایج به دست آمده از این تحقیق با آبیاری بر اساس ۸۰ درصد از نیاز آبی گیاه و بدون تنش قطع آب در مراحل حساس رشد گیاه، می توان با هدف افزایش بهره وری از آب به عملکرد قابل قبول دست یافت.

Keywords:

کم آبیاری , تنش قطع آب مرحله ای , ذرت , کارایی مصرف آب