بررسی فرسایش و رسوب و ارائه راهکارهای حفاظتی از منابع آب و خاک در حوضه سد پیشین در استان سیستان و بلوچستان

فرایند فرسایش و تغییرات جریان و حرکت آب و رسوب به طور همزمان در رودخانه های حوزه های آبریز مناطق خشک از جمله حوزه مطالعاتی انتخابی بالادست سد پیشین واقع دربخش های جنوبی ودور افتاده استان سیستان و بلوچستان پدیده ای بسیار پیچیده است. خسارات وارده توسط سیلاب ها به تاسیسات آبی – راه های مراسلاتی – سازه های زیر بنایی در بخش های کشاورزی – روستایی- وتولیدی در معرض جریان توفان و حمل و نقل آب ورسوبات رودخانه ای بطور همزمان در این حوزهها به طبیعت، اراضی زیر کشت و بناهای ساخته شده
برروی این رودخانه ها بسیار وسیع و زیانآور است، لذا شناخت دقیق ازاین پدیده فیزیکی از اهداف مهم برنامه ریزان – مدیران – دست اندرکاران صنعت آب و مهندسان عمران در این منطقه محروم ودر حال توسعه می باشد. از این رو جهت پیش بینی وضعیت طغیان این رودخانه ها در مواقع بحرانی ضمن بررسی عوامل محرک- فاکتورها وپارامترهای دخیل دراین پدیده طبیعی - هیدرولوژیکی ، می بایست از روشهای متنوع ریاضی - شبیه سازی – وتجربی و کاربردی استفاده نمود. بنابراین سعی بر آن شد تا از بهترین روشها جهت شبیه سازی، و تجزیه وتحلیل و بکارگیری مدل های ریاضی استفاده گردد. اگر چه تعداد نرم افزارها ی فراوانی برای اینگونه مطالعات وجود دارد در این تحقیق، از میان مدل ها، و نرم افزارها از سری های جدید، (Mike- series) و(HEC-series), استفاده گردیده است. این سریها قادر به آنالیزمتغیرها و پارامترهای مهم حوضه هیدرولوژیکی وهیدرولیک رودخانه برای حالت های خاص چون خشکسالی – بحرانی - جریانات پایدار و ناپایدار می باشند. در این مطالعه قابلیت بررسی تغییرشکل هندسی حوضه و تغییر فرم بستر رودخانه ناشی از وقوع سیل توسط توابع مختلف تعیین و مقدار فرسایش ومیزان انتقال رسوب انجام گردیده است. با توجه به گستردگی پارامترهای هیدرولوژیکی و پراکندگی داده ها در رودخانه های حوزههای خشک از جمله ، برای انطباق بیشتر مدل با واقعیت های موجود حوضه، مدل انتخاب شده با موفقیت کالیبره گردیده است. در این نوع حوضه ها و رودخانه ها، فاکتورهایی که بیشترین تاثیر را در روند حل مسائل داشتند، چون : تاثیرنبود پوشش گیاهی وقدرت ساعات آفتابی و تابش خورشید وحرارت قابل توجه در امر محاسبه تبخیر و تعریق در سطح حوضه- و بررسی نوع رفتاری آب و خاک خشکیده وسست بودن نوع خاک درمحاسبه مقاومت در برابر فرسایش – آبشستگی و حمل رسوبات و تعیین ضریب مانینگ آبراهه های سیلرو می باشد. کالیبره نمودن مدل محاسباتی با وجود تغییر ات این عوامل و ضرایب تا رسیدن به بیشترین انطباق با حالت واقعی منطقه کار بسیاردشواری بود که بدان پرداخته شده است. وجود پارامترهای مهم هیدرولوژیکی و هیدرولیکی در ارتباط با جریان سیل از قبیل : آب پایه ورواناب های سطحی و زیرسطحی خاک، عمق، سرعت، شعاع هیدرولیکی و عدد فرود جریان برای سیلابهای با دوره بازگشت شاخص، در حالت های موانع سازه ای چون وجود سد و عدم وجود سد پیشین مورد بحث و آنالیز قرار گرفته و پس از بررسی نتایج، تاثیر وجود سد در میزان تغییر این پارامترها مورد ارزیابی قرار گرفته است. در این تحقیق، در ارتباط با بررسی تغییرات هیدرولیکی فرم بستر رودخانه تحت تاثیر سیلاب های مربوط به چندین سال متوالی از بین توابع موجود در نرم افزارهای استفاده گردیده دو تابع ایکرز- وایت و یانگ، که بیشترین تطبیق را با شرایط حاکم در حوضه رودخانه پیشین داشتند، انتخاب گردیده و پس از بررسی های صورت گرفته، بهترین تابع مشخص شده است. سپس، آنالیز حساسیت بر روی تابع مورد
نظر صورت پذیرفته و میزان حساسیت تابع به فاکتورهای اساسی حاکم در معادلات انتقال رسوب، تعیین گردیده است.

Keywords:

شیبه سازی حوزه آبریزپیشین , کالیبراسیون , آنالیزحساسیت , سری نرم افزارهای HEC_ Mike