ارزیابی کیفیت آب رودخانه قره چای در استان مرکزی بر پایه شاخص های بیولوژیک و شناسایی منابع الاینده

آب یکی از مهمترین منابع طبیعی است، که نقش حیاتی در سلامتی و بهداشت بنیادی انسان دارد. شناخت و بررسی کمی و کیفی منابع ابی از مهمترین ارکان برنامه ریزی و مدیریت صحیح دراستفاده در کاربری های متفاوت از قبیل کشاورزی، شیلات، صنایع غذایی و نیز تامین آب آشامیدنی و حفظ و بقای محیط زیست است. بررسی شرایط اکولوژیک و بیولوژیک رودها می تواند نشانگر فشارهای احتمالی بر آنها باشد و عاملی برای کنترل مدیریت بهینه در جهت بهره برداری بهینه و رسیدن به توسعه پایدار است. گروه های مختلف بنتوزها دارای آستانه تحمل متفاوت نسبت به آلودگی هستند که به عنوان شاخص های زیستی کیفیت آب در بسیاری از تحقیقات مورد استفاده قرار می گیرند. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی زیستی کیفیت آب رودخانه قره چای در استان مرکزی دربازه زمانی یک سال انجام شده است. بادرنظر گرفتن شرایط منطقه و عوامل محیطی تاثیرگذار بر کیفیت آب رودخانه ۶ ایستگاه در طول رودخانه مشخص گردید که شامل مناطق بالادست- میانی- نزدیک به کاربری های متفاوت شهری- روستایی، صنعتی، کشاورزی و پرورش ماهی است. قبل از برداشت شناسایی منابع آلاینده مورد انتظار در هر ایستگاه توسط مطالعات کتابخانه ای و بازدیدهای میدانی صورت گرفت و نقشه سازی منابع آلاینده حاشیه رودخانه در محیط GIS صورت گرفت. شناسایی این منابع پیش زمینه مناسبی جهت نمونه برداری به محققین داد. در هر ایستگاه نمونه برداری از فاکتورهای فیزیکی و بیولوژیک با ۳ تکرار و با استفاده از نمونه بردار سوربر در ابعاد ۳۵*۵۰ سانتی متر انجام شده است. نمونه های جمع آوری شده با آب رودخانه شسته و پس از عبور از تور ۲۵۰ میکرون به ظروف نمونه برداری که مشخصات ایستگاه و محل و تاریخ نمونه برداری بر روی آن ثبت شده است تخلیه و توسط فرمالین ۵ درصد تثبیت شده است. بر پایه نتایج بدست آمده در این بررسی نمونه های شناسایی شده در ۱۰ راسته و ۱۹ خانواده شناسایی شده اند. فراوان ترین گروه های ماکروبنتوزی در رودخانه قره چای در فصول نمونه برداری شده راسته Diptera و خانواده Chironomidae و Simuliidae هستند. حداکثر فراوانی کفزیان در ایستگاه بند عباسی با تعداد ۹۷۲ عدد و حداقل فراوانی در ایستگاه پل دوآب با تعدا ۳۷۶ عدد بوده است. همچنین نتایج نشان می دهد که به طور متوسط در ایستگاه بندعباسی حداکثر و در ایستگاه توره حداقل غنای کل بوده است. دو ایستگاه شازند و توره بیشتر از ایستگاه های دیگر تحت تاثیر عوامل استرس زای محیطی قرار دارند و میزان غنای EPT به دلیل عدم حضور سه خانواده مورد اشاره صفر (۰) است. از نظر شاخص های تنوع به طور متوسط مقدار شاخص تنوع شانون در ایستگاه های مطالعاتی بین ۰/۹۷ تا ۱/۹۲ محاسبه گردید. مطابق این سنجه، در کل رودخانه قره چای از آلودگی متوسط تا بالا برخوردار است. مطابق شاخص سیمپسون ایستگاه شازند و بندعباسی بیشترین میزان یکنواختی را داشته اند و در ایستگاه وسمق به نسبت ایستگاه های دیگر غالبیت زیاد بوده است. نتایج شاخص هیلسنهوف نشان می دهد که وضعیت رودخانه از نظر کیفی در چهار ایستگاه بندعباسی، شازند، توره و پل دوآب با آلودگی آلی قابل ملاحظه ارزیابی می شود. ایستگاه جلایر و وسمق از وضعیت بهتری نسبت به سایر ایستگاه ها برخوردارند. به طور کلی نتایج نشان می دهد که رودخانه در بخش هایی دارای کیفیت مناسب نمی باشد، لیکن این شرایط به ویژه در محل هایی که تراکم صنایع و آبادی ها بیشتر است از جمله ایستگاه های شازند و توره رودخانه از شرایط طبیعی برخوردار نمی باشد.