ارزش گذاری اقتصادی آب های زیززمینی دشت یزد- اردکان

در فرآیند توسعه و دگرگونی نظام اقتصادی هرکشور، استفاده پایدار و بهینه از ارزش اقتصادی منابع داخلی باید به عنوان یک اصل مهم و اصلی مورد توجه قرار گیرد. یکی از این منابع کمیاب در دنیای کنونی آب می باشد که به دو صورت کالا و نهاده مورد مصرف قرار می گیرد. آب های زیرزمینی در جریان توسعه پایدار کشاورزی نقشی بسیار مهم در رفاه جامعه از طریق تامین کالاها و خدمات (بطور مستقیم و غیر مستقیم) ایفا می کنند. بخشی از کارکردهای اب های زیرزمینی بصورت مصرفی مستقیم (کشاورزی، شرب و صنعتی) و بخشی بصورت مصرفی غیر مستقیم (استفاده تفریحی) مورد استفاده قرار می گیرند. علاوه بر ارزش های مصرفی، آب های زیرزمینی ارزش دیگری نیز دارد که شامل مبلغی است که افراد تمایل دارند برای حفظ و حراست و بقای آب (عدم برداشت) به منظور جلوگیری از اثرات نشست و تخریب ناملموس سفره بپردازند. به این ارزش غیرمصرفی، ارزش درجای طبیعی (In situ) یا ذاتی اطلاق می شود. در این طرح، ارزش کارکرد مصرفی مستقیم در قالب کشاورزی، شرب و صنعتی برآورد گردید. ارزش مصرفی در بخش کشاورزی با توجه به بیشترین مصرف آب در این زمینه و درامدزایی ناشی از آن در تولیدات پسته و گندم، با تکمیل پرسشنامه از بهره برداران و برآورد تابع مناسب طبق الگوهای اقتصادسنجی و میانگین وزنی ارزش آب دو محصول در این بخش محاسبه شد. برای برآورد ارزش کل آب مصرفی، ارزش آب بهای شرب و صنعتی در منطقه مورد مطالعه از سازمان آب منطقه ای و آب و فاضلاب استان جمع آوری و در نهایت میانگین وزنی این سه ارزش بعنوان ارزش کل مصرفی آب ارائه گردید که رقمی معادل ۳۱۰ ریال برای هر متر مکعب محاسبه شد. به منظور محاسبه ارزش مصرفی غیر مستقیم آب های زیرزیمین (ارزش تفریحی) با استفاده از روش مایکل و کارسون تعداد نمونه ها انتخاب و با تکمیل ۸۰۰ پرسشنامه از مناطق تفریحی آبی چهارگانه دشت که توسط افراد مختلف جهت بازدید و استفاده از مناظر طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد با بهره گیری از روش ارزش گذاری مشروط، و انتخاب دوتایی تک بعدی این ارزش برآورد گردید. ارزش مصرفی غیر مستقیم (ارزش درجای طبیعی یا ذاتی) نیز با جمع آوری ۱۱۰۰ پرسشنامه از کل استان و استفاده از الگوی کوپر و روش انتخاب دوتایی تک بعدی با ۹ پیشنهاد و مدل ارزش گذاری مشروط، برآورد گردید. نتایج تحقیق نشان می دهد که ارزش کل مصرفی آب های زیرزمینی با توجه به میانگین وزنی کل ۳۱۰ ریال، و با توجه به مصرف ۵۳۵ میلیون متر مکعبی آب در دشت، ۱۶۵/۸ میلیارد ریال (۷۰/۶ درصد ارزش کل می باشد. همچنین نتایج تحقیق حاکی از آن است که تمایل به پرداخت افراد برای هر بازدید از مناطق تفریحی آبی ۴۷۸۴ ریال و کل ارزش تفریحی این مناطق ۴/۱ میلیارد (۱/۷ درصد ارزش کل) می باشد. بعبارتی ضروری است حداقل به اندازه ۴/۱ میلیارد ریال در سال سرمایه گذاری به منظور توسعه توریسم در دشت صورت گیرد. ضمنا تمایل به پرداخت خانوارها برای عوارض ناشی از عدم برداشت بیش از حد (ارزش درجای طبیعی) ۲۴۸۹۶۰ ریال می باشد و کل ارزش درجای طبیعی یا ذاتی ۶۵ میلیارد ریال (۲۷/۷ درصد ارزش کل) برآورد گردید. ارزش های برآوردی برای تحلیل هزینه- فایده و جلب حمایت های اقتصادی برای حفاظت از آب های زیرزمینی و تعیین میزان خسارت برای جلوگیری از تخریب ناملموس سفره بکار می رود. بنابراین ارزش کل آب های زیرزمینی دشت یزد- اردکان که می تواند در تحلیل هزینه فایده مورد استفاده قرار گیرد و به عنوان ارزش واقعی و کامل آب در منطقه لحاظ گردد، ۲۳۴/۹ میلیارد ریال و ارزش هر متر مکعب از آن با توجه به کل آب موجود در دشت )۵۳۵ میلیون متر مکعب) برای این کاربرد ۴۳۹ ریال می باشد. همچنین این ارفام نشان می دهند که حداقل میزان سرمایه گذاری سالانه برای حفظ وضعیت فعلی آب های زیرزمینی (۲۳۴/۹ میلیارد ریال و برای حفظ فعلی هرمتر مکعب از آن ۴۳۹ ریال است. طبق تعریف وزارت نیرو ارزش اقتصادی آب شامل ارزش ذاتی و هزینه های سرمایه گذاری و بهره برداری از منابع آب می باشد. هزینه های سرمایه گذاری و بهره برداری از منابع آب با استفاده از اطلاعات چاه های نمونه و با راهنمایی کارشناسان آب منطقه ای و  لحاظ این نکته که در منطقه مورد مطالعه بخشی از آب از طریق آب انتقالی تامین می شود، محاسبه گردید. طبق برآورد، ارزش ذاتی (هر متر مکعب آب ۹۳۰ ریال) و هزینه های سرمایه گذاری و بهره برداری از منابع آب در هر متر مکعب با استفاده از میانگین وزنی مصرف آب چاه و آب انتقالی ۳۰۰۲ ریال می باشد. بنابراین کل ارزش اقتصادی هر متر مکعب آب ۳۹۳۲ ریال برآورد گردید.