راهکارهای افزایش مشارکت روستاییان در مدیریت مصرف آب های زیر زمینی جهت مصارف کشاورزی درشهرستان صدوق

بخش عمده منابع آب کره زمین دارای کیفیت پایین (شور) بوده و تنها ۵/۲ درصد آبهای موجود شیرین می باشدکه حدود ۹۷ درصد آن را یخ ها و برف های دائمی و آب های زیرزمینی فسیلی تشکیل می دهد و تنها ۳ درصد از ۵/۲ درصد، آبهای تجدیدپذیر در چرخه بارش و تبخیر را تشکیل می دهد که آن نیز از نظر مکانی و زمانی با نیازها مطابقت ندارد .براساس گزارشات اعلام شده، در سال ۱۹۵۰ تعداد ۱۲ کشور با حدود ۲۰ میلیون نفر جمعیت و در سال ۱۹۹۰ تعداد ۲۶ کشور با جمعیت ۳۰۰ میلیون نفر با کمبود آب مواجه بوده اند و پیش بینی می شود در سال ۲۰۲۵ تعداد ۶۵ کشور باجمعیت حدود ۷ میلیارد نفر با کمبود آب مواجه شوند .کمبود آب آشامیدنی از یک سو و نیاز روزافزون به غذا، از سوی دیگر، منابع آب موجود در کره زمین را با بحران جدی و خطرناک مواجه خواهد کرد.فشار بر منابع آب محدود دنیا در حال افزایش است .همراه با انتقال آب رودخانه ها به سمت شهرها و مزارع کشاورزی، دریاچه ها و تالابها در حال خشکیدن و کوچکتر شدن هستند، کشاورزان برای تامین غذای جمعیت رو به افزون، مجبور به برداشت بیش از حد از آب های زیرزمینی هستندو راندمان آبیاری پایین است، همچنین باید گفت آب آبیاری مهم ترین نهاده کشاورزی است و بخش کشاورزی نقش حیاتی در اقتصاد ملی ایران دارد، به طوری که حدود ۱۸ % تولید ناخالص ملی ۲۵ % اشتغال، تامین بیش از ۸۵ % غذای جامعه، ۲۵ % صادرات غیرنفتی و ۹۰ % مواد اولیه مورد مصرف در صنعت را کشاورزی فراهم می نمایدو ۷۰ ٪ آب مصرفی جهان به آبیاری اختصاص داده شده است (کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران ۱۳۸۲ ) . شرایط خاص اقلیمی کشور که خشکی و پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارندگی واقعیت گریزناپذیر آن است، هرگونه تولید مواد غذایی و کشاورزی پایدار رامنوط به استفاده صحیح و منطقی از منابع آب محدود کشور نموده است. از حدود ۳۷ میلیون هکتار از اراضی مستعد کشاورزی به دلیل محدودیت منابع آب فقط ۸.۵ ملیون هکتار آن آبی محسوب می شود. از ۸۸/۵ ملیارد مترمکعب آب استحصال شده از منابع سطحی و زیرزمینی حدود ۸۳ میلیارد مترمکعب آن در بخش کشاورزی مصرف می گردد.این در حالی است که تاریخ آب وآبیاری در ایران، تاریخ بس کهنی است که از تاریخ مدون ایران باستان بسی فراتر می رود.حتی در مناطق خشک وکم آب کویری در طول تاریخ، قوانین عرفی وسنتی محلی فراوانی به وجودآمده و تکامل یافته اند. باید گفت کشور ما به عنوان یک تمدن کهن کشاورزی تجربیات گرانقدری در زمینه تامین وبهره برداری پایدار از منابع دارد. در سمینارها وسخنرانیها بسیار می شنویم که، ارائه بهترین راهکارهای ارتقای فرهنگ مصرف صحیح و بهینه آب در بخش کشاورزی نیاز به زیر بنای فرهنگی صحیح و مطمئن و فرهنگ سازی در جامعه کشاورزی دارد که در این زمینه دو بخش دولتی و غیر دولتی که همان کشاورزان و متخصصان این بخش را شامل می شود باید به وظایف خود آگاه شده و عمل کنند و در توسعه کشاورزی و به خصوص
آب، ارتباط مستمر و هماهنگی داشته باشند، اما آنچه قابل توجه است، این است که این مردمان (کشاورزان )خود دارای تاریخچه غنی از اطلاعات در این حوزه هستند که اسناد تاریخی گواه این ادعا است. در واقع در کتب دانشگاهی و وسمینارها اسناد علمی زیادی در حوزه مصرف بهینه آب و مشارکت روستاییان تدریس و مطرح میشود، اما چقدر از این اسناد از دل تجربیات وکاوشها وپژوهشهای محلی بر آمده است؟ بسیاری از تجربیات مناطق دیگر ایران به علت متفاوت بودن مختصات جغرافیایی وخلق وخوی متفاوت، قابل تعمیم نباشد در واقع ما چقدر از مشارکت روستاییان ومیزان اطلاعات و تجربیات آنها مطلع هستیم وچقدر از این اطلاعات بومی ومختص آن منطقه است؟ تا چه اندازه پیگیر جمع آوری اسناد علمی از طریق پژوهش های محلی بوده ایم؟ در واقع دانش عظیمی می تواند در میان این مردمانی باشد که سالهاست کار را تجربه، ونسل به نسل به فرزندان خود منتقل می کنند .تجربه ای که جای خالیش را در متون علمی در بسیاری از مواقع شاهد هستیم .با نهادینه کردن این طرز تفکر بود که توانستیم با ارزشترین اسناد را در حوزه قنات جمع آوری کنیم و کرسی علمی آن را بنا نهیم.این تلاش وتجربه باید وارد دیگر عرصه ها ی این حوزه(آب و کشاورزی) شود و راهی که در راستای ارج نهادن وشناخت تجربیات بومی ومحلی شد، ادامه پیدا کند. این پژوهش سعی دارد با تکیه بر روش تحقیق کیفی که روشی مردم شناسانه است، به صورت علمی در این مسیر گام بردارد.در این روش فرد ملزم است مستقیما به سراغ کشاورزان برود وبه ثبت وکاوش دانش وتجربه این افراد به صورت مستقیم بنشیند، نقاط قوت وضعف هر کدام از مناطق را از نزدیک ببیند ودر مورد آن با کشاورزان وصاحب نظران وبزرگان آن منطقه ومتخصصین به بحث و بررسی بپردازد تابه کمک آن نتیجه این پژوهش عینی تر وکاربردی تر شود.در واقع برای بدست آوردن بعضی از دانشها باید از محیط کتابخانه ها وآزمایشگاهها خارج شد و به صورت عینی وعملی تجربیات ودانش را ثبت کرد وبرگی به یافته ها افزود. در واقع باید گفت خود باوری اصل اساسی برای خودکفایی است و چه خوب است که این باور براساس اینگونه پژوهشها نهادینه شود. دانش بومی کشاورزان هر منطقه ای ارزشمند است وقابلیت شناخت وجمع آوری دارد.همچنین اگر مردم بدانند که نحوه مشارکت آنان در تعیین و تحقق امری، نقش آفرین می باشد، بی شک در انجام آن امر باری خواهند نمود. چنانچه در امر بهره وری، فرهنگ مشارکت و همدلی در تمامی ابعاد صورت پذیرد، این جلوه ی توسعه، تحقق خواهد یافت، در غیر این صورت چنانچه بهترین طرح ها در امر تولید و مصرف ارائه گردد اما در بستر اجرایی مورد اقبال، توجه و عملکرد مردمی واقع نگردد، هیچ نتیجه ای عاید نخواهد شد.