بررسی و مقایسه کمی و کیفی اسانس چهار اکسشن از مرزه (Satureja macrantha C. A. Mey.) در سال های مختلف پس از کشت در شرایط آب و هوایی تهران

جنس مرزه با نام علمی Satureja از خانواده Lamiaceae است و S.macrantha C. A. Mey. یکی از گونه های آن در ایران است که در استان های زنجان، کردستان، همدان و کرمانشاه رویش دارد. در این تحقیق به منظور زراعی کردن این گونه و بررسی کمیت و کیفیت مواد موثره آن در حالت زراعی، ابتدا بذر چهار اکسشن از این گونه از رویشگاه های مختلف کشور جمع آوری شده و در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی، در سه تکرار کشت شدند. به منظور بررسی و مقایسه کمی و کیفی اسانس این اکسشن ها، سرشاخه های گل دار آنها، طی سه سال متوالی پس از کشت جمع آوری شدند و پس از خشک شدن در محیط آزمایشگاه به روش تقطیر با آب مورد اسانس گیری قرار گرفتند. ضمن محاسبه بازده اسانس، ترکیب های تشکیل دهنده اسانس ها با استفاده از کروماتوگرافی گازی تجزیه ای (Analytical GC) و گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی (GS-MS) و محاسبه شاخص بازداری مورد اندازه گیری و شناسایی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که ترکیب های عمده اسانس همه اکسشن ها در سه سال متوالی پس از کاشت، تیمول، پارا-سیمن و گاما-ترپینن بودند که مقادیر آنها در اسانس اکسشن های مختلف با هم فرق داشت. البته کارواکرول هم در اسانس موجود بود که مقدار آن قابل توجه نبود. همچنین برای کلیه اکسشن های مورد بررسی با رشد و استقرار گیاه، به تدریج بازده اسانس ها افزایش یافت. کیفیت اسانس ها نیز با افزایش عمر گیاه، بجز برای یک اکسشن، به تدریج بهبود یافت، به نحوی که گیاهان سه ساله هم دارای بازده اسانس بالاتری بودند و هم درصد بیشتری از ترکیب های فنلی تیمول و کارواکرول نسبت به گیاهان یکساله داشتند. حذف و ظهور تدریجی برخی ترکیب های غیرعمده اسانس هم در طول رشد گیاه نشان داد که تعیین مقدار کمی و آنالیز اسانس گیاه کاشته شده در سال اول پس از کاشت نمی تواند نتیجه قابل استنادی را تولید کند و برای دستیابی به نتایج قابل قبول حداقل باید بررسی کمی و کیفی اسانس تا چندین سال متوالی ادامه یابد.

Keywords:

مرزه (Satureja macrantha C. A. Mey.) , اکسشن , اسانس , تیمول , پارا-سیمن , گاما-ترپینن