مطالعه پاسخ فنولوژیکی ژنوتیپ های مختلف گندم به سطح های مصرف نیتروژن در دو سال متوالی

سابقه و هدف: گیاهان در مقابل تغییرپذیری ­های شرایط اکولوژیکی که در محدوده قابل تحمل آنها رخ می دهد، پاسخ های مورفولوژیکی و فنولوژیکی متفاوتی نشان می دهند که در واقع بخشی از قابلیت توارثی آن هاست. این تغییرپذیری­ ها در حفظ بقاء گونه و پایداری زیست بوم نقش اساسی دارند. زیست بوم های کشاورزی با توجه به محدودیت شدید تنوع ژنتیکی و تنوع زیستی، بسیار شکننده هستند. در رویکرد اگرواکولوژیک، برخلاف کشاورزی رایج، شناخت دقیق مرحله های زندگی گیاه زراعی و سایر موجودات زنده موجود در زیست بوم، مورد توجه بوده، بنابراین تلاش می شود که مدیریت تولید، با توجه به این مهم و نیز کاربرد بهینه از نهاده های کشاورزی انجام شود. مواد و روش ها: بمنظور بررسی تغییرپذیری ­های فنولوژیکی، چهار ژنوتیپ گندم نان (گنبد، کریم، کوهدشت، مروارید)، در سطوح مختلف مصرف کود نیتروژنی (صفر، ۶۶ و ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار)، در آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو سال زراعی ۹۴-۱۳۹۳ و  ۹۵-۱۳۹۴ در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبدکاووس مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج و بحث: نتایج تجزیه مرکب مشاهده ها در دو سال آزمایش نشان داد که طول مرحله های رویشی و زایشی در این ژنوتیپ ها در دو سال آزمایش، متفاوت است و روند تاثیر مقدار اوره بر این مرحله ها متناسب با شرایط آب و هوایی تغییر می کند. با توجه به اختلاف بارندگی در این دو سال  نتیجه گیری شد که در شرایط دمایی و رطوبتی مختلف در زیست بوم کشاورزی، امکان اعمال مدیریت مصرف کود، بدون تاثیر معنی دار بر طول دوره های فنولوژیکی وجود دارد. مشاهده های این آزمایش نشان داد که مرحله ساقه روی در مقایسه با مرحله های قبل، از پایداری بیشتری برخوردار است بطوری که اختلاف طول این مرحله در دو سال آزمایش فقط ۰.۶۳ روز بود و تغییرپذیری­ های ناشی از مصرف سطح های مختلف کود در دو سال آزمایش، اختلاف معنی داری را نشان ندادند. به نظر می رسد که طول این دوره کمتر از دیگر مرحله های رشد گندم تحت تاثیر عامل های محیطی است و بعبارت دیگر انتظار می رود که وراثت پذیری بالاتری داشته باشد. تغییرپذیری ها در مرحله آبستنی نیز به طور نسبی مشابه همین مرحله است. اگرچه مصرف ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار کود کمی شیب تغییرپذیری­ ها را افزایش داده، بطوری که شیب ۶۸ درصدی افزایش طول دوره از شاهد تا مصرف ۶۶ کیلوگرم در هکتار کود اوره به شیب ۱۱۱.۹ درصدی تبدیل شده ولی میزان این افزایش فقط ۰.۷۵ روز است. از این مشاهده ها چنین استنباط می شود که اگرچه طول این مرحله از دوره رشدی گیاه، بیش از مرحله آبستنی تحت تاتیر عامل های محیطی است ولی بطورکلی، میزان این اثرپذیری، بالا نیست. مشاهده های این پژوهش نشان می دهد که ارقام گندم مورد مطالعه (اعم از این که برای شرایط دیم یا با آبیاری تکمیلی معرفی شده باشند) در طول دوره رشد خود در سال دوم (پرباران) ۷.۵ تا ۸.۵ روز دیرتر از سال اول (کم باران) به مرحله های ظهور سنبله، گلدهی و رسیدگی دانه رسیده است. بطوری که اختلاف این دو سال برای مرحله ظهور سنبله بطور میانگین ۸.۳۳ روز، برای مرحله گلدهی ۷.۷۲ روز و برای مرحله رسیدگی ۷.۵۶ روز بود. روند تغییرپذیری­ های ناشی از مصرف کود در این سه مرحله در هر دو سال مشابه بود. نتیجه گیری: این مطالعه با تاثیر بر مدیریت و کنترل جمعیت گونه های گیاهی غیرزراعی، عامل های بیماریزا (قارچ ها و باکتری ها)، حشرات و دیگر گونه های جانوری اکوسیستم مزرعه در مقدار و پایداری تولید محصول زراعی دارای اهمیت است.

Keywords:

تولید پایدار , زیست بوم , غلات , فنولوژی