کودهای زیستی: گذشته، حال و آینده

احتیاج کشورها به غذا، سالیانه در حال افزایش بوده به طوریکه که نسبت به قرن گذشته به افزایش ۱۰۰ درصدی تولید محصولات کشاورزی نیاز است. یکی از راه های اصلی برطرف کردن نیاز تغذیهای محصولات کشاورزی، مصرف کودهای شیمیایی میباشد. گرچه کودهای شیمیایی به عنوان پرمصرف ترین نهاده های کشاورزی، به آسانی و به سرعت عناصر مورد نیاز گیاه را تامین نموده و موجبات رشد آن را فراهم میکنند با اینحال، از پتانسیل آلوده سازی بالایی برخوردار بوده و مصرف بیرویه و نامتعادل آنها موجب آلودگی هوا، آب, خاک، گیاه، دام و انسان میشوند. بنابراین ارائه راهکارهای مبتنی بر توسعه پایدار و توجه به حفظ سلامت محیط زیست برای افزایش تولید محصولات کشاورزی امری ضروری است. یکی از روشهای افزایش تولید محصولات کشاورزی استفاده از پتانسیل ریزجانداران مفید خاکزی است. کودهای زیستی فرآورده هایی هستند که حاوی تعداد مناسبی از یک یا چند ریزجاندار مفید و یا متابولیت های حاصل از فعالیت آنها میباشند که قادرند نیاز گیاه به یک و یا چند عنصر را تامین و یا موجب افزایش تحمل گیاه در برابر تنشهایی همانند شوری، خشکی، گرما، سرما و عوامل بیماریزای گیاهی شوند. کودهای زیستی به اشکال مایع، جامد، یا نیمه جامد تهیه شده و به صورت تلقیح به بذر، نشاء، قلمه، مصرف در آب آبیاری، مصرف خاکی و برگپاشی در خزانه، گلخانه و مزرعه استفاده میشوند. کود زیستی یک اصطلاح کلی است با اینحال مایه تلقیح نیز اصطلاحی در زیر مجموعه کودهای زیستی است که معمولا حاوی ترکیبات موثر همراه دیگری نیستند و فقط شامل سویه ای خالص از یک یا چند ریزجاندار مفید هستند که به گیاه یا خاک تلقیح میشوند. مایه تلقیح های ریزوبیومی، محرک رشد گیاه و قارچهای میکوریزی از نمونه های مشهور کودهای زیستی هستند. اولین کود زیستی با جداسازی باکتریهای ریزوبیوم از گره های ریشه باقلا در سال ۱۸۹۶ در آمریکا و به شکل کشت آگاری در ظروف شیشه ای بسته بندی و به بازار عرضه شد. بعد از آمریکا کشورهای روسیه، کانادا و استرالیا نیز به تولید کودهای زیستی با استفاده از ریزجانداران مختلف پرداختند. هماکنون شرکتهای زیادی وجود دارند که کودهای زیستی تولیدی خود را به سراسر جهان عرضه میکنند. امروزه کودهای زیستی در بسیاری از محصولات کشاورزی در دنیا مصرف شده که سبب افزایش محصولی معادل ۱۰-۲۵ درصد میشوند بطوریکه صرفه اقتصادی آن میلیاردها دلار در سال برآورد شده است. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، کودهای زیستی را به عنوان یکی از منابع تامین کننده عناصر غذایی گیاهان به رسمیت شناخته است. بطور کلی هر کود زیستی شامل دو بخش ریزجاندار(ان) و ماده حامل است. از مهمترین و شناخته شدهترین ریزجانداران کودهای زیستی میتوان به ریزوبیوم، ازتوباکتر، آزوسپیریلوم، سودوموناس، باسیلوس، تیوباسیلوس و قارچهای میکوریزی اشاره کرد. حامل نیز، ماده یا ترکیبی از مواد مختلف است که از نظر وزنی و حجمی بخش عمده یک کود زیستی را تشکیل میدهد یطوریکه مصرف و استفاده از آن را تسهیل مینماید. وظیفه اصلی حامل اینست که شرایط تنفسی، اسیدیته و میزان رطوبت را برای بقای ریزجانداران فراهم تا جمعیت آنها در یک حدود معین از زمان تولید تا مصرف نگهداری نماید. از رایج ترین مواد حامل یا نگهدارنده طبیعی برای تولید کود زیستی، انواع خاصی از تورب یا پیت است. به دلیل فقدان تورب مناسب و کافی در غالب کشورها از مواد گوناگونی آلی و معدنی همانند لیگنیت پرلیت، بنتونیت، انواع کمپوست، ملاس نیشکر، خاک اره، پودر سبوس و کاه غلات و آرد حبوبات استفاده میشود. در ایران پرلیت به عنوان یک ماده معدنی قابل دسترس و ارزان به عنوان حامل مناسب برای تهیه اغلب کودهای زیستی غیرمایع مورد استفاده دارد.کودهای زیستی حاصل مطالعات دانشمندان رشته های مختلف علوم کشاورزی، میکروبیولوژی، گیاه شناسی و شیمی در اعصار مختلف است. در این مقاله به اجمال به وضعیت انواع رایج کودهای زیستی در گذشته، حال و آینده در جهان و ایران پرداخته میشود.