انس و هیبت و وجوه تعلیمی آن دو در حدیقه سنایی و مثنوی معنوی

«هیبت و انس» از مفاهیم زوجی است که جزو احوال عرفانی به حساب می­ آیند و در مرتبه­ای بالاتر از «خوف و رجا» و «قبض و بسط» قرار دارند؛ از آن­جا که این احوال در لحظات حیات عارف، نوسان دارند و او تجربه هر دو حال را دارد. عارفان هم در مورد هیبت و هم درباره انس، اقوالی دارند و سالکان را گاهی دارای حال هیبت و گاهی دارای حال انس می­ دانند؛ اما بر اساس مکتب فکری خود یکی از این دو حال را بر دیگری ترجیح داده، در آثار عرفانی و تعلیمی ­شان، دیدگاه ویژه خود را به مخاطب عرضه می­ کنند. در این پژوهش ضمن تاکید بر مسائل بنیادینی چون «انس»، «هیبت»؛ به عنوان زمینه اصلی بحث با بهره ­گیری از روش تحلیلی- توصیفی، به جنبه تعلیمی آن دو، در حدیقه سنایی و مثنوی معنوی، پرداخته شده و آن­گاه این نتیجه حاصل گردیده که هرچند آثار عرفانی تجلی حالات درونی سرایندگان آن است، اما گاه جنبه تعلیمی، بر بیان حالات درونی پیشی می­ گیرد و آفریننده اثر، متناسب با احوال خود به سمت یکی از این احوال گرایش پیدا می­ کند و بر صفات قهری یا لطفی خداوند تاکید بیشتری می­ کند؛ چنانکه سنایی از عارفان مکتب زهد، بیشتر بر هیبت خداوند تاکید و مخاطبان را از هیبت خداوند بر حذر می ­دارد؛ ولی مولوی به عنوان عارف مکتب عاشقانه، بیشتر به انس با خداوند و صفات جمالی او تاکید دارد. بیان تشابه و تفاوت مکتب فکری و گرایش­ های عرفانی این دو عارف و شرح و تفسیر آنان از دو حال هیبت و انس، از اهداف اصلی این مقاله است.

Keywords:

تعلیم , انس , هیبت , سنایی , مولوی