بررسی عملکرد سطوح عایق، نیمه عایق و طبیعی در فرایند بارش- رواناب سامانه های سطوح آبگیر، مطالعه موردی: ایستگاه پژوهشی خرم آباد ارومیه

ایجاد پوشش گیاهی دائمی و دارای بازدهی اقتصادی از جمله روش های مهار فرسایش آبی در نقاط مختلف است. امروزه، ایجاد سامانه­ های سطوح آبگیر باران برای جمع آوری حجم کافی آب باران از طریق افزایش ضریب رواناب از سطح آبگیر و همچنین، استفاده بهینه از بارش های کم حجم روزانه برای استقرار پوشش گیاهی در اراضی رواج دارد. بر این اساس، با توجه به تغییرات ایجاد شده در اکوسیستم و محیط زیست عرصه های طبیعی که عمدتا ناشی از بهره برداری غیراصولی از منابع آب و خاک طی چند دهه گذشته است، لزوم بازنگری و بهینه سازی در سیستم های ذخیره نزولات آسمانی و ارائه تلفیقی از روش های مختلف را به ­منظور کسب نتایج در احیائ و توسعه منابع طبیعی تجدید شونده ، ضروری ساخته است. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف معرفی روش مناسب مدیریت بهره برداری تلفیقی از سطوح عایق و نیمه عایق، در بهینه سازی کمی و کیفی تولید رواناب سامانه های سطوح آبگیر برای توسعه باغات دیم در حوزه های آبخیز معرف مناطق خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب انجام شد. هدف این پژوهش، تحلیل و مدل نمودن میزان عمق رواناب استحصالی در سطوح آبگیر با تیمارهای مختلف، برای ارائه الگوی عمق رواناب قابل استحصال برای شرایط آب و هوایی نیمه خشک کشور به ­طور نمونه استان آذربایجان غربی است. محل انجام پروژه در فاصله ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر ارومیه و در ایستگاه خرم آباد است. در این ایستگاه، سطوح آبگیر باران به ابعاد ۵×۶ متر مربع، با تیمارهای سطح عایق، نیمه عایق و طبیعی در چهار تکرار بر روی دامنه جنوبی و با شیب ۱۲ الی ۱۵ درصد احداث شد. مقادیر بارش روزانه و عمق رواناب حاصل از آن­ ها برای یک دوره آماری چهارساله و به تعداد ۱۰۰ واقعه بارندگی روزانه منجر به تولید رواناب، اندازه گیری شد. برای بررسی فراوانی بارش های روزانه بیشتر از صفر، یک، پنج و ۱۰ میلی­ متر در هر ماه از داده های ۵۴ساله (۲۰۰۵-۱۹۵۱) ایستگاه هواشناسی سینوپتیک ارومیه به عنوان ایستگاه معرف شرایط اقلیمی نیمه خشک استفاده شد. نتایج نشان داد، بارش های روزانه بیشتر از یک و پنج میلی­ متر در فصل رشد گیاه شامل ماه­ های تیر، مرداد و شهریور به ترتیب دارای متوسط فراوانی یک بار در یک سال و یک بار در سه سال هستند. همچنین، حد آستانه بارندگی روزانه برای شروع رواناب به ترتیب برای سطوح آبگیر عایق، نیمه عایق و طبیعی برابر ۲.۵، ۳.۵ و ۴.۴ میلی­ متر و درصد ضریب تولید رواناب این سطوح به ترتیب برابر ۴۱.۱۷، ۱۰.۵۸ و ۱.۷۴ برای دوره زمانی فروردین الی آبان ماه است. لذا، استفاده از تیمار عایق برای ایجاد سطح آبگیر همراه با تعبیه سامانه ذخیره رواناب حاصل از ماه های پر باران مثل فروردین و اردیبهشت و سامانه توزیع آب ذخیره شده در ماه های پر نیاز آبی گیاه شامل تیر، مرداد و شهریور توصیه می شود.

Keywords:

استحصال آب باران , بارندگی روزانه , باغات دیم , سطح آبگیر , ضریب رواناب