مدیریت سنتی قنات در وقف نامه جامع الخیرات

در منابع تاریخی یزد، داده هایی مربوط به سیستم آب و آبیاری و فنون وابسته به قنات نوشته و ثبت شده است. آنچه که در این پژوهش دنبال می شود، بررسی و کاووش در خصوص برنامه ریزی و مدیریت بر امر قنات در قرن هشتم هجری بر پایه یک مستند تاریخی است؛ مانند نظام های مالکیت، میراب، دشتبان، چگونگی سهم بندی و... که با پشتوانه مالی و سیاسی در زمان خود از اعتبار و اهمیت خاصی برخوردار بوده است. موقوفات معتبر و عظیمی واقع در مناطق مختلف یزد توسط یکی از سادات عریضی یزد - «سیدرکن الدین» - در کتابچه «جامع الخیرات» ثبت شده است، لذا با کنکاش در شرایط و مصارفی که بانی برای موقوفات خود در نظر گرفته، می توان تاحدودی این نظام مدیریتی را باز شناخت. نظمی که بر پایه آن حیات موقوفات و قنوات برای نسل های آینده تضمین می گردید.این وقف نامه از ابعاد گوناگون قابل مطالعه و درخور توجه است. از محتوای آن می توان اسامی بسیاری از قنوات تاریخی که برخی از آن ها امروزه از بین رفته و حتی نام آنها نیز در هیچ یک از منابع تاریخی به میان نیامده است را یافت. براساس میزان سهم هریک از قنواتی که بر مجموعه رکنیه و مستحدثات پسرش سیدشمس الدین ذکرشده، می توان به نظام تقسیم بندی آب در آن دوره زمانی پی برد. سیدرکن الدین با داشتن پشتوانه قوی سیاسی و جایگاه اجتماعی در قرن هشتم ق، تحولاتی چند در وضع شهر و معماری و نیز خدمات سازنده ای در کشاورزی و آبیاری و بویژه بهره برداری از قنات پدید آورد. مجموعه اقدامات یاد شده در کتابچه وقف نامه جامع الخیرات، بطور جامع جمع آوری و در حافظه تاریخ ثبت شده است

Keywords:

قنات , یزد , جامع الخیرات , قرن هشتم هجری , سید رکن الدین